İnsanlarda, soğuk algınlığından Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) gibi daha şiddetli hastalıklara kadar solunum yolu enfeksiyonlarına neden olduğu bilinmektedir. Koronavirüs ailesine mensup olan son salgına sebep olan virüs, Dünya Sağlık Örgütü tarafından (WHO) COVID-19 (Corona Virus Disease 2019) olarak tanımlanmıştır.
COVID-19 Nedir?
Önceden hayvandan insana bulaşan bu virüs, insandan insana bulaşmadığı için ciddi bir risk oluşturmuyordu. Ancak virüs mutasyon geçirerek insandan insana bulaşan bir hale geldiği için global pandemiye sebep olmuştur.
COVID-19 Belirtileri Neler?
COVID-19’un en yaygın semptomları;
- Ateş
- Yorgunluk
- Kuru öksürük
Bazı hastalarda;
- Ağrı
- Burun tıkanıklığı ve burun akıntısı
- Boğaz ağrısı
- İshal
Bu semptomlar genellikle hafiftir ve yavaş yavaş başlar. Bazı insanlar enfekte olmasına rağmen bir belirti olmayabilir. Çoğu insan (yaklaşık yüzde 80) özel tedaviye ihtiyaç duyumadan iyileşir. COVID-19 virüsünün bulaştığı her 6 kişiden 1’i ağır hastalanmakta ve nefes almakta güçlük çekmektedir. 55 yaş üzeri kişiler ile yüksek tansiyon, kalp problemleri veya diyabet hastalarında tehdit daha yüksektir. Ateş, öksürük ve nefes almada zorluk çeken kişiler tıbbi yardım almalıdır. Bunun için ALO 184 Hattı’ndan faydalanabilirler.
COVID-19 Nasıl Yayılır?
COVID-19, öksürük, hapşırık veya şiddetli nefes alıp verme sırasında ortaya çıkan vücut sıvılarının çeşitli yüzey ve nesnelere temas etmesi ve diğerin insanların da bu yüzeylere dokunup ellerini ağız, yüz, göz gibi organlarına dokunması ile yayılır. Ayrıca COVID-19 virüsünü barından bir kişinin öksürüp hapşırmasını soluyan diğer kişiler de enfekte olurlar. Bu sebeple hasta olan bir kişiden 1 metreden daha uzak durmak önemlidir. Dünya Sağlık Örgütü COVID-19’un yayılma yolları konusunda araştırmalarına devam etmektedir.
COVID-19 Hava Yoluyla Yayılabilir mi?
Bugüne kadar yapılan çalışmalar, COVID-19’a neden olan virüsün esas olarak hava yerine solunum ile yayılan partiküllere temas edilmesi yoluyla bulaştığını göstermektedir.
COVID-19 Olmayan Bir Kişiden Hastalık Kapılır mı?
Hastalığın temel yayılma şekli, öksüren, hapşıran biri tarafından yayılan partiküllere temas edilmesidir.
COVID-19 olan birçok insan, özellikle hastalığın erken evrelerinde sadece hafif belirtiler yaşar. Bu nedenle, örneğin hafif bir öksürüğü olan ancak hasta hissetmeyen bir kişiden COVID-19’u kapmak mümkündür.
COVID-19’dan Nasıl Korunabiliriz?
Bazı basit önlemler alarak enfekte olmaktan veya COVID-19’u yaymaktan kaçınabilirsiniz:
Ellerinizi düzenli olarak alkol bazlı bir el dezenfektanı veya sabunlu su ile ovalayarak temizleyin.
Sabunlu su ile yıkamak veya alkol bazlı bir el dezenfektanı kullanmak ellerinizde olabilecek virüsleri öldürür. Kendinizle öksüren veya hapşıran herkesle en az 1 metre mesafe bırakın. Birisi öksürdüğünde veya hapşırdığında, burun veya ağzından virüs içerebilecek küçük partiküller püskürtür. Öksüren, hapşıran kişiye çok yakınsanız ve kişinin hastalığı varsa size bulaşma riski oldukça yüksektir.
Gözünüze, burnunuza ve ağzınıza dokunmaktan kaçının. Ellerimizle birçok yüzeye dokunuruz. Dokunduğumuz bölgede virüs varsa elimize bulaşarak vücudumuza girebilir. Her öksürüp hapşırdığınızda ağzınızı mutlaka dirseğinizin iç kısmı ile kapatın. Böylece COVID-19 bulaşmış olsa bile etrafınıza bulaştırma riskini en aza indirmiş olursunuz. Mümkünse evden çıkmayın. Ateş, öksürük ve nefes almada zorluk çekiyorsanız, ALO 184 Corona Virüs Destek Hattı’nı arayın. Yetkili sağlık birimleri bölgenizdeki durum hakkında güncel bilgilere sahip olacaktır. ALO 184 Corona Destek Hattını arayarak virüsün dış ortamlara ulaşmasını engelleyecektir. Özellikle yaşlı biriyseniz veya diyabet, kalp veya akciğer hastalığınız varsa seyahat etmekten kaçının.
Son 14 Gün İçinde COVID-19’un Yayıldığı Alanları Ziyaret Etmiş Kişiler Ne Yapmalı?
Baş ağrısı, düşük dereceli ateş (37.3 C veya üstü) ve burun akıntısı gibi hafif semptomlar olsa bile iyileşene kadar kendinizi evinizde izole edin. Herhangi birisi ile temasa geçecekseniz mutlaka maske takın. Ateş, öksürük ve nefes almada zorluk çekiyorsanız, mutlaka tıbbi yardım alın.
COVID-19’a Yakalanma İhtimalim Nedir?
Bulunduğunuz yerde COVID-19 olma olasılığına göre hastalığı kapma ya da kapmış olma ihtimaliniz değişkenlik gösterecektir. COVID-19, dünyanın dört bir yanına yayılmış durumda. Eğer hastalığın yayıldığı bir bölgedeyseniz veya bu bölgelerden birini ziyaret ettiyseniz hastalığa yakalanma ihtimalinizin olduğunu bilmelisiniz. Gerekli hijyen önemlelerini alarak sağlığınıza dikkat ediniz.
COVID-19 Hakkında Endişelenmeli miyim?
COVID-19 enfeksiyonuna bağlı hastalık, özellikle çocuklar ve genç yetişkinler için genellikle hafiftir. Bununla birlikte ciddi hastalığa neden olabileceğini ve COVID-19 virüsüne yakalanmış her 5 kişiden yaklaşık 1’inin hastane bakımına ihtiyaç duyabileceğini unutmayalım. Bu sebeple hem hastalığa yakalanmamak hem de sevdiklerimize bulaştırmamak için genel hijyen ve önlem alıcı kurallara uyalım.
Kimler Ağır Hastalık Geçirme Riski Altında?
COVID-19 hakkında halen çok fazla bilgi olmamasına rağmen elde edilen verilerle aşağıdaki risk grupları oluşturulmuştur:
- Yaşlılar
- Yüksek tansiyon hastaları,
- Kalp hastaları,
- Akciğer hastaları,
- Kanser hastaları,
- Diyabet hastaları
Antibiyotikler COVID-19’un Önlenmesinde veya Tedavisinde Etkili mi?
Hayır. Antibiyotikler, bakterilere karşı kullanılmaktadır ve virüslere karşı etkisizdir. COVID-19 virüs kaynaklı bir hastalık olduğundan antibiyotiklerle tedavi edilemez. Lütfen hekiminize danışmadan, özellikle COVID-19’u tedavi etme amaçlı antibiyotik kullanmayınız.
COVID-19’u Önleyebilecek veya Tedavi Edebilecek Herhangi Bir İlaç Var Mı?
Maalesef hastalığı geriletecek veya tedavi edecek bir ilaç bilimsel olarak kanıtlamamıştır. Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 için antibiyotikler de dahil olmak üzere herhangi bir ilacın kullanımını önermemektedir. Bununla birlikte tüm dünya genelinde COVID-19 tedavisi için ciddi bir çalışma sürmektedir.
COVID-19 SARS ile Aynı Mı?
Hayır. COVID-19’a neden olan virüs ve 2003 yılında Şiddetli Akut Solunum Sendromu’nun (SARS) salgınına neden olan virüs genetik olarak birbiriyle ilişkilidir, ancak neden oldukları hastalıklar oldukça farklı. SARS, COVID-19’dan daha ölümcül ama çok daha az bulaşıcıydı. 2003 yılından bu yana dünyanın hiçbir yerinde SARS salgını yaşanmadı.
COVID-19’dan Kendimi Korumak İçin Maske Takmalı Mıyım?
COVID-19 semptomları (özellikle öksürük) gösteriyorsanız veya COVID-19 olan birisi ile ilgileniyorsanız maske takmanız faydanıza olacaktır. Ancak tek kullanımlık yüz maskesini birden fazla kullanmayınız. Eğer hasta değilseniz ve hasta olan birine bakmıyorsanız maske takmanıza gerek yoktur. Şu anda dünya genelinde maske sıkıntısı olduğu için sadece yukarıdaki durumlarda maske takınız. Kendinizi ve diğer insanları COVID-19’a karşı korumanın en etkili yolları, ellerinizi sık sık temizlemek, öksürüğünüzü dirseğinizle kapatmak ve öksüren / hapşıran insanlardan en az 1 metre uzakta durmaktır.
COVID-19 Kuluçka Süresi Ne Kadar
“Kuluçka dönemi”, virüsü kapma ile hastalığın belirtilerini göstermeye başlama arasındaki zaman anlamına gelir. COVID-19 için kuluçka dönemi genellikle 1-14 gün, en yaygın 5 gündür. Daha fazla veri elde edildikçe bu tahminler güncellenecektir.
COVID-19 Hayvanlardan Geçer Mi?
Coronavirüsler, hayvanlarda yaygın olarak görülen büyük bir virüs ailesidir. Kimi zaman insanlar da bu virüslerle enfekte olabilir ve başkalarına bulaştırabilir. Örneğin, SARS, misk kedileriyle ilişkilendirilmiştir. Ancak COVID-19’un olası hayvan kaynakları henüz doğrulanmamıştır. Yine de sağlığınız için çiğ veya az pişmiş hayvansal ürünleri tüketmekten kaçının.
Evcil Hayvanımdan COVID-19 Bulaşabilir Mi?
Hayır. Bugüne kadar bir köpeğin, kedinin veya herhangi bir evcil hayvanın insana COVID-19 bulaştırabileceğine dair bir kanıt bulunamamıştır. COVID-19 esas olarak enfekte bir kişi öksürdüğünde, hapşırdığında veya konuştuğunda etrafa yayılan partiküller ile yayılır. Kendinizi korumak için ellerinizi sık sık ve iyice temizleyin.
Virüs Yüzeylerde Ne Kadar Süre Hayatta Kalır?
COVID-19’a neden olan virüsün yüzeylerde ne kadar süre hayatta kaldığı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak COVID-19 da diğer koronavirüsler gibi davranmaktadır. Yapılan çalışmalar, koronavirüslerin (COVID-19 virüsü dahil) yüzeylerde birkaç saat veya birkaç güne kadar kaldığını göstermektedir. Bu, yüzey tipi, ortam sıcaklığı veya nemi gibi farklı koşullar altında değişiklik gösterebilir. Yüzeylere bulaşmış virüslerden kendinizi korumak için alkollü bir dezenfektan ile yüzeyi temizlemeniz yeterlidir.
COVID-19’un Rapor Edildiği Herhangi Bir Yerden Paket Almak Güvenli Mi?
Evet. Enfekte bir kişinin ticari malları kontamine etme olasılığı düşüktür. Taşınan ve farklı sıcaklıklara maruz kalan paketlerden COVID-19 kapma olasılığı çok ama çok düşüktür.
Doç. Dr. Bülent Çitgez
Genel Cerrahi Uzmanı
