Kemik metastazı kanserin kaynaklandığı organdan kan (sıklıkla) ya da lenf yolu (meme, prostat ve testis) ile kemiğe sıçraması olarak ifade ediliyor. Acıbadem Fulya Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji, Ortopedik Onkoloji Uzmanı Doç. Dr. Seyit Ali Gümüştaş, kemik metastazına dair merak edilenleri detaylıca anlattı.
Kemik metastazı nedir ve nasıl ortaya çıkar?
Kemik metastazı kanserin kaynaklandığı organdan kan (sıklıkla) ya da lenf yolu (meme, prostat ve testis) ile kemiğe sıçramasıdır. Kemiğin en sık kötü huylu tümörüdür. Sıklıkla 40 yaş sonrası ortaya çıkmaktadır. Kemik metastazı mevcut kanserin ilerlemiş olduğunu göstermektedir. Bu hastalar alanında uzman hekimler (Ortopedik Onkoloji hekimi, Tıbbı ve Radyasyon Onkolojisi, Patoloji, Radyoloji ve Nükleer tıp) tarafından değerlendirilip tanı ve tedavisine karar verilmelidir.
Son yıllarda kanser tedavilerinin gelişimine paralel olarak yaşam süresi uzadıkça metastatik kemik kanseri ile karşılaşma sıklığımız artmaktadır. Kemik akciğer ve karaciğerden sonra en sık metastaz alan üçüncü bölgedir. Kanser tipine bağlı olarak yüzde 20-70 oranında kemik metastazı görülebilmektedir.
Kemik metastazlarının belirtileri nelerdir? Hastalar hangi şikayetlerle hekime başvuruyor?
Kemik metastazlı hastalar klinikte çok farklı şekillerde karşımıza çıkabilir. Sıklıkla kanser tanısı olan hastanın rutin taramasında tespit edilir. Bununla birlikte bazı hastalarda kanser hikayesi olmamasına rağmen direk kemik metastazı ile tanı konulur. Ayrıca tedavi edilmiş bir kanserin yıllar sonra ortaya çıkan bulgusu da olabilir.
Hastalar sıklıkla ağrı ile hekime başvurur. İstirahatte bile ağrının olması ve zamanla şiddetinin artması tipiktir. Hasta geceleri ağrı nedeniyle uykudan uyanabilir ve standart ağrı kesicilerden yeterli fayda görmeyebilir. Hastalar nadir (yüzde 10-30) olarak da metastazın kemiği zayıflatmasının neden olduğu kırık ile hekime başvurur.
Omurga (vertebra) kemiğine metastaz hastalarında omurilik ya da sinir kökü basısına bağlı kol ya da bacaklarda uyuşma, karıncalanma ve güçsüzlük ortaya çıkabilir. Özellikle omurga kemiğinde kırığa bağlı çökme sonrası ciddi omurilik basısı durumunda kısmı ya da tam felç gelişebilir.
En sık nerelerde görülür?
Kemik metastazları tüm kemiklerde gelişebilir fakat en sık omurga, pelvis (leğen kemiği), femur (uyluk) ve humerus (kol) bölgesinde görülmektedir. Metastazlar tekli ya da çoklu olabilir.
Hangi kanserler kemiğe metastaz yapıyor?
Kanserlerin tamamının kemiğe metastaz yapma ihtimali vardır fakat en sık meme, prostat, akciğer, böbrek ve tiroit kanserleri kemiğe metastaz yapar. Bunun nedeni bu kanser tiplerinin toplumda daha sık görülmesi ve beklenen yaşam süresinin uzun olmasıdır.
Tanı nasıl konuluyor?
Kemik metastazı tanısının konulmasının hayati önemi vardır. Özellikle kemiğin kendisinden kaynaklanan tümörlerden ve hastanın mevcut tümöründen başka bir odaktan kaynaklanmadığını ortaya konulmalı. Aksi takdirde hastanın yaşamını ciddi şekilde olumsuz etkileyecek geri dönüşümsüz hatalara yol açılır. Bunun için hastanın hikayesinin detaylı incelenip fizik muayenesinin yapılmasının yanı sıra gerekli radyolojik tetkikler yapıldıktan sonra bazı durumlarda biyopsi işlemine gereksinim duyulabilir.
Tutulan kemiğin tamamını içeren iki yönlü grafi en temel tetkiktir. Tomografi kemik yıkımı hakkında daha iyi fikir vermekle birlikte kaynağı bilinmeyen metastaz hastalarında akciğer ve batın tomografileri çekilerek kanser odağı tespit edilmeye çalışılır. Yumuşak dokunun değerlendirilmesinde ilaçlı MR en iyi yöntemdir.
Özellikle 40 yaş üstü hastalarda saptanan kemik lezyonlarında metastazdan şüphe ediyorsak laboratuvar tetkiki olarak tümör belirteçleri istenir.
Eğer hastanın kanser hikayesi yok ise ya da kanser hikayesi olan hastanın taramasında nükleer tıp yöntemleri (PET_CT ya da Sintigrafi) ile tespit edilen tek bir kemik tutulumu var ise biyopsi uygulanabilir.
Tüm bunlara rağmen hastaların yüzde 3-4’ünde tümörün nereden kaynaklandığı saptanamayabilir.
Kemik metastazları nasıl tedavi ediliyor?
Kemik metastazlı hastaların tedavisinde temel amaçlar: ağrıyı azaltmak, kırık gelişimini engellemek ve hastanın fonksiyonunu/yaşam kalitesini iyileştirmektir. Tümörün tipi, yaygınlığı, kemik yıkımının boyutu, tümörün radyoterapi ve kemoterapiye yanıtı, hastanın genel durumu ve beklenen yaşam süresi tedaviye karar vermede ana etmenlerdir. Tedavi medikal (kemik güçlendirici bifosfonatlar, kemoterapi, hormonoterapi, akıllı ilaçlar), radyoterapi ve cerrrahi olmak üzere üç ana başlıkta toplanabilir. Cerrahi tedavi özellikle kırık riski ya da varlığında uygulanır. Hastanın durumuna göre kapalı yöntemler uygulanabileceği gibi açık yöntemler de tercih edilebilir.
Kemik metastazına bağlı kırık gelişimi hastanın beklenen yaşam süresini olumsuz etkileyeceğinden erken tanı ve müdahalenin hayati önemi vardır. Kırık gelişmeden yapılacak müdahale ameliyat riskini azaltacağı gibi hastanın gündelik yaşama dönüşünü hızlandırır ve ek cerrahi gereksinimini azaltır. Kemik metastazlarına bağlı kırık vakalarında tespit/fiksasyon (çivi ya da plak) uygulanabileceği gibi tümörlü kemiğin çıkarılıp yerine protez de uygulanabilir. Bunun kararının verilmesinden önce hasta titizlikle değerlendirilmelidir. Uygulanacak yöntem hastanın kalan yaşam süresi boyunca sağ kalmalı ve yeniden cerrahi işlem uygulanmasına gerek duyulmamalıdır.
Omurga kemiğine metastaz varlığında en sık uygulanan yöntem kapalı çimentolama (vertebroplasti) işlemidir. Bu uygulama lokal anestezi altında ve günü birlik yapılabilir. Özellikle ağrıda hızlı ve etkili azalma elde edilebilir. Zayıflayan kemik güçlendirilerek çökmesi engellenir.
Son yıllarda tedavide en yeni yöntemler neler?
Kemik metastazlarının tedavisinde en yeni yöntemler görüntüleme eşliğinde (tomografi, seyyar röntgen) ve kapalı uygulanan yakma (radyofrekans ablasyon, mikrodalga ablasyon) ve dondurma (krioablasyon) işlemleridir. Bu yöntemlerden en sık radyofrekans ablasyon tercih edilmektedir.
Radyofrekans ablasyon (RFA) tomografi altında, anestezi eşliğinde tümör odağının yüksek ısıda kapalı olarak yakılması işlemidir. Omurga dahil bir çok kemikte güvenle uygulanabilir. Düşük riskli ve hızlı sonuç alınabilen etkin yöntemdir. Radyoterapiye dirençli ya da radyoterapi sonrası tekrarlamış (nüks) kemik metastazlarında uygulanabilmesi ekstra avantajıdır. Seçilmiş hastalarda radyofrekans ablasyon ile tümörü yaktıktan sonra aynı giriş yerinden çimentolama işlemi güvenle uygulanabilir.
