Şiddetin her türlüsüyle yatıp kalktığımız, bayanın, çocuğun ve hayvanların ezilip hor görüldüğü, yalnızca eril değil bayanlar ortası da yıkıcı bir toplumsal baskının kol gezdiği, ruhsal şiddetin “ikinci cinsi” giderek ötekileştirdiği, cinsiyet ayrımcılığının toplumun tüm katmanlarına sızdığı günümüzde hiçbir şey olmamış üzere nefes almayı sürdüremezdik.
Adalet ve kadın-erkek eşitliği için konuşmaktan asla çekinmeyen gaye su akyol, bergüzar korel ve gülse birsel verdikleri iletiler aracılığıyla şiddete dur derken, onlar üzere mücadeleci, gözü pek ve her biri alanlarında öncü rol modeller olan sümeyye boyacı, eda fazilet ve seyhan arman da gücün ve azmin neler yapabileceğini bir defa daha gösterdi bize. Umutluyuz zira onlar üzere birçok bayanlarımız var ve var olmaya devam edecek. Kelamları yolumuz, duruşları ışığımız olsun…
GAYE SU AKYOL: “SES ÇIKAR VE HAKKINI ORTA, ASLA YALNIZ DEĞİLSİN!”
O’nun zayıflıklarının farkındalığından doğan güçlü duruşu, tüm ötekileri ve herkesi kucaklayan birleştirici ve devrimci müziği, haksızlıklara karşı bitmeyen kelamı, sesi ve önerdiği tahliller, cinsiyetler üstü bir dünya hayali ve ilham veren cüreti; peşinden kitleleri sürükleyecek cinsten. Kâfi ki daha fazla dinlensin, okunsun, bilinsin ve fikirleri dalga dalga yayılsın… Gaye su akyol’un sesiyle bir umut ve adalet manifestosu okuyacaksınız.
Tıpkı yaptığı müziğin tanımsızlığı ve etiketlere sığmayışı üzere Gaye Su Akyol da kişiliği ve fikirleriyle hayattaki tüm ayrıştırmalara ve ötekileştirmelere karşı duruyor. Hologram İmparatorluğu albümündeki Dünya Kaleska müziğinde seslendirdiği üzere, “ben Çingeneyim, Ermeni’yim, Türk’üm Kürt’üm, ah fark eder mi, mavi bir elmayım, ne fark eder ki…” dese de, röportajda okuyacağınız üzere “Farklılıklarını zenginlik olarak görebilen, eşit ve adil, cinsiyetler üstü, eğlenceli, yaratıcı, komik, tuhaf ve muhteşem güçlerinin farkında olan fantastik bir ddünya hayal ediyorum” diye içimizi aydınlatsa da; heyhat tam da bu farklılıkların, bilhassa toplumsal ayrımcılığa dönüşen cinsiyet farklılıklarının ve erkek hâkim kültürün sebep olduğu acı, nefret ve şiddeti konuşmak, daha adil bir dünyada yaşamanın tahlillerini tartışmak için bir ortadayız.
Akyol’un bildirisi net: “Şiddete maruz kalıyorsan yardım iste, ses çıkar, hakikat derneklerle, şahıslarla bağlantıya geç, hukuksal haklarını öğren, hakkını orta ve hiç unutma; yalnız değilsin!”
Şiddet yalnızca Türkiye’de değil tüm dünyada yükselişte. Türk toplumuna dönersek, neden ülkemizde bayan cinayetleri ve şiddetin her türlüsü giderek artıyor?
Mevzu çok çetrefilli lakin kanunların uygulanmadığı, cürmün cezasız kaldığı, iktisadın sallandığı, gelir dağılımının uçurumlarla tabir edildiği, eğitim düzeyinin günden güne düştüğü bir ortamda toplumsal itimadı sağlamak, beşerler ortasında barışı, etiği inşa etmek imkansıza yakın. Değişim şart!
Değişim nasıl gerçekleşecek?
Öncelikle gücü elinde bulunduran devlet erbabının, mevzuya dair suskunluğu beni fevkalâde sarsıyor. Özel olarak bu mevzuyla ilgilenen kurullar kurulsun, psikiyatristlerin, sosyologların, toplumsal araştırma yapan uzmanların da dahil olduğu bu heyetler mevzuya dair Anadolu’yu kapsayan derinlikli bir araştırma yürütsün, raporlarla sorunun muhtemel kaynakları sunulsun, tahlil teklifleri üretilsin.
Bu sırada toplumsal bazda şiddete karşı seferber olunmalı, mevcut yasalar harfiyen uygulanmalı, şiddete meyilli şahıslar tedavi edilmeli, şiddetin çocuk yaşta öğrenilen ve önemli tedavi gerektiren bir sorun olduğu unutulmadan aileden başlayarak özel yaklaşımla, eğitimle sorunun köküne inilmeli.
Problemin kökünde toplumsal cinsiyet eşitsizliği de yatıyor elbette ve buna karşı zihniyet dönüşümü koşul.
Bize biçilen toplumsal cinsiyet rollerinin; bireyleri baskı altına alıp tektipleştiren, yaşamayı sıkıcı ve çekilmez hale getiren soyut hapishaneler olduğunu düşünüyorum. Bunu kökünden çözmek için evvel kendi zihnimizdeki hapishaneleri yerle bir etmemiz gerekiyor. Bunu başarabildiğimiz takdirde dokunduğumuz her şeye bu özgür ruhu, eşitliği, bir olma halini bulaştıracağımıza inanıyorum. Bir yandan devlet siyasetleri bazında acil bir dönüşüm kaide, eğitim lisanında, okul kitaplarında yer alan ağır cinsiyetçi dil/yaklaşım yok olmalı, kız çocuk – erkek çocuk kavramı üzerinden çocukların hayal gücü, özbenliği, var oluşu baskılanmamalı, toplum bazında iş/eğitim/temel hak ve özgürlüklere ulaşım imkanları eşitlenmeli.
Siz her türlü haksızlığa karşı duyarlılığınızla dikkat çektiniz, müziklerinizle da reaksiyonunuzu gösterdiniz. Politik farkındalık sizde nasıl oluştu?
Sevgi dolu bir ailede büyüdüm fakat vakit zaman şiddetin farklı boyutlarına da şahit oldum. Bu tıp durumlara şahit olmak, bende fevkalâde büyük bir ıstırap, öfke ve hayal kırıklığı hissi yaratıyordu ve haksızlıklara karşı asla sessiz kalamayan bir personayı da devreye soktu. Kendimi bildim bileli böyleydi bu. Bedeli neyse ödemeye hazırdım ve ödedim de. Annem harikulade bir bayandı, benim için cinsiyetler üstüydü. Hem çok güçlü hem de nahif ve sevgi dolu olmayı başarabilen özel bir insandı ve beni en çok annemin bu birbiriyle pek bağdaşamazmış üzere görünen özellikleri etkiledi. Aile içinde varlığına paha verilen, küçücük yaşta dahi fikirlerine itinayla ve hürmetle yaklaşan ebeveynlerle büyüyen bir çocuk, sağlıklı bir öz benlik geliştirebiliyor ve ben o hususta şanslıydım. Okumak, araştırmak, duyarsız kalamamak da politik farkındalığımı beslemiş olabilir.
Bir kızınız olsa onu nasıl, hangi pahalarla büyütürdünüz?
Kendi kendinin harika kahramanı olabilen bir çocuk yetiştirmek isterdim! Toplumsal cinsiyet normlarına aldırış etmeden kendi olmayı göze alabilen, özgüveni, kendine verdiği öz bedeli yüksek, sevgi ve merak dolu, elalem ne der diye umursamayan, tüm hayat formlarına saygılı biri.
Siz kendinizi güçlü addediyor musunuz?
Ben kendi kendimin üstün kahramanıyım! Çok güçlüyüm evet zira her şeyden evvel güçsüzlüklerimi, zayıf yanlarımı görmeyi kabul ediyorum, kendime hürmet duyuyorum, daha yeterli biri olabilme eforumu destekliyorum, yani kendi kendimin en yeterli dostuyum. Bu da beni su üzere hem akışkan hem de parçalanmaz kılıyor. Güçlü bir bayan olmak kendi olmayı göze almak demek, cinsiyet rolleri üzerinden kendini tanımlamak yerine, öz benliğini, dileklerini, var oluş nedenini bütün dürüstlüğüyle aramak, bazen bulamamak lakin yola devam etmek, zorluklara vakit zaman bir amazon savaşçısı ya da bir zerdüşt, bir bilge yahut bir meczup üzere yaklaşabilmek demek.
Müziğin şiddeti önlemede nasıl bir tesiri olabilir?
Müzik gerçek kullanıldığında ihtilal yapar, yıkar ve tekrar yaratır, tedavi eder, birleştirir… Kelamlarıyla bazen binlerce politik görüşten daha güçlü ve süratli nüfuz eder, hiç kımıldamaz sanılan kütleleri yerinden oynatır ve birtakım durumlarda bir şeyler ya istekli ya da mecburen değişmek, gelişmek zorunda kalır.
ŞAMPİYON BİZİMLE: SÜMEYYE BOYACI
Bu her gün olmuyor, şampiyonlara çok sık rastlanmıyor; hele onun gibisine… Yüzme sporundaki üstün muvaffakiyetleri, mükafatları ve azmiyle tarih yazan Sümeyye Boyacı’nın kıssasını bir solukta okuyacaksınız.
Onu fotoğraf stüdyosunda beklerken yaşadığımız heyecanı görmeliydiniz. Birazdan Dünya Paralimpik Yüzme Şampiyonası’nda gümüş madalya kazanan ulusal yüzücü 16 yaşındaki Sümeyye Boyacı ile tanışacaktık. Bir saniyenin yüzde 3’ü üzere ufacık bir farkla birinciliği 46 yaşındaki rakibine kaptıran başarılı yüzücümüz “İkincilik beklediğim bir şey değildi, daha büyük hayallerim vardı, birinci olmaktı maksadım. Artık sırada 2020 Tokyo Olimpiyatları var” diyor. Bu özgüven, bu azim ve kararlılıkla kim bilir daha ne çok mükafatlar ve birincilikler bekliyor Sümeyye’yi. Bu ortada Dublin’de düzenlenen 2018 Avrupa Paralimpik Yüzme Şampiyonası’nda birinciliği elde ederek yüzmede Cumhuriyet tarihimizin birinci bayan Avrupa Şampiyonu olduğunu da unutmadan hatırlatalım.
Uzaktan yalnızca başarılarıyla tanıdığımız ve gururlandığımız Sümeyye stüdyoya gelir gelmez ışığı, gücü, çocuksu ancak bir o kadar da olgun halleri, güler yüzü ve doğallığıyla aydınlattı yeri.
Fotoğraf çekiminde giyeceği kıyafetleri seçerken kararlılığını görmeliydiniz. Makyajını beğenmeyip elleri üzere kullandığı ayakları ile profesyonellikle yine yapması (Sümeyye hakikaten bir makyaj uzmanı!), stüdyoya girerken, “Bir dakika saçımı düzelteyim deyip” çok esnek ayaklarıyla (saçlarını) geriye taraması, ona olan şaşkınlıkla karışık hayranlığımızı artırırken kendimize de bir sürü soru sordurdu. Sordurmalıydı da… Ne olursa olsun gülebilmek, tüm zorluklara karşı hayata sıkı sıkıya tutunabilmek, umudunu yitirmemek ve gayretten vazgeçmemek; 16 yaşındaki Sümeyye’den öğreneceğimiz hayat derslerinin ana başlıkları olabilir…
Onu dinlerken öğrenmemiz gereken bir şey de; fizikî zorluklar yüzünden hayata karışamayan, münasebetiyle tanıma fırsatı yakalayamadığımız ve sonuç olarak bilinmezlikten doğan kaygılar ve önyargılarla sarmaladığımız bireyleri ötekileştirdiğimiz için asıl engellilerin bizler olduğuydu. Bakın ne anlatıyor Sümeyye: “Gerçek pürüz bizim karşımıza çıkartılan zorluklar ve bu zorlukların müsebbibi beşerler. Aslında bir uzvunun olmaması mahzur değil. Aşamadığın yollar, hayat kaliteni düşüren ömür kaideleri, işte asıl maniler…”
Hiç mi isyan etmedi, hiç mi vazgeçmedi? “Kendimi çok çaresiz hissettiğim vakitler oluyor, bedenimin her hücresiyle yaşamaktan vazgeçtiğim anlar bunlar. Lakin sonra içimden minicik bir ses ‘Sümeyye buraya kadar neden ve nasıl geldiysen, bundan sonra da bunun için devam etmelisin’ diyor. Şayet yarım bırakırsam istediğim hiçbir şeye ulaşamayacağımı biliyorum. Keyifli günlerimi ağlayarak hatırlıyorsam, ağladığım günleri de gülerek hatırlayacağım.”
Gülmek ona çok yakışıyor, her çocuk üzere… Tatlı bir tebessümün hiç eksik olmadığı bir yüz tabiri, nahif, çocuksu lakin 16 yaşından hiç beklenmeyen bir olgunlukla kuruyor cümlelerini. O mahzurlarını çoktan aşmış, sıra bizde…
Londra’daki Dünya Paralimpik Yüzme Şampiyonası’nda dünya ikincisi oldun. Bu sonucu bekliyor muydun?
Hayır, beklediğim bir şey değildi zira daha büyük hayallerim vardı ve birinci olmayı umuyordum. Aslında rakiplerimin aldığı dereceler birinci olacağımı gösteriyordu lakin sporda her vakit her şey beklediğiniz üzere gelişmiyor.
Yarışı önde götürüyordum lakin rakibim kolunu üste kaldırıp dokundurduğunda o kazanmış sayıldı. Ben 44 saniye 74 salise, rakibim ise 44 saniye 71 salise yaptı, kısaca yalnızca bir saniyenin yüzde üçüyle almış oldu birinciliği. Yılların yüzücüsü 46 yaşındaki rakibim tam 17 kez Avrupa Şampiyonu olmuş. Zati ben çoklukla Olimpiyat Şampiyonları ile yarışıyorum. Geçen yıl onu yenip Avrupa Şampiyonu olmuştum. Bana bunu gerçekleştiren birinci sportmen olduğumu söylemişti. Onu daha evvel yendiğim için o da birinci olacağına inanmıyordu, hasebiyle çok şaşırdı ve memnun oldu. Halbuki ben birinciliği kazansam o kadar keyifli olmazdım. Her neyse, önümde daha uzun yıllar var, daha güzel yarışacağıma eminim.
Peki öykün nasıl başladı?
5 Şubat 2003’te iki kolum olmadan dünyaya geldim. Annem ben altı aylıkken tüm çocuklara yapıldığı üzere elime değil de ayağıma çiçek vermeye başlamış, sonra kek bırakmış; ben onu döke saça yemişim. Tüm yaşıtlarımın ellerini kullanma serüveni üzere ben de bacaklarımı ve ayaklarımı kullanmaya başladım. Küçüklüğümden beri bu bu türlü devam ettiği için bir jimnastikçi kadar esneğim.
Annemin konutta olmadığı bir gün (üç buçuk yaşındayken) ayaklarımla bir gül resmi çizdim. Annem, “Evde diğer biri olsaydı o gülü senin çizdiğine inanmazdım” demişti. Fotoğraf yapmayı çok seviyorum. Beş yaşındayken Rus halk masallarından Altın Balık kitabının kapak fotoğrafını çizdim. Altı yaşındayken de Rusya’da fotoğraf standı açan birinci Türk kızı unvanını aldım.
Farklı olduğunu nasıl ve ne vakit fark ettin?
Özgüveni daima yüksek bir çocuktum. Üç yaşımda kollarımın olmadığını fark ettiğimde, bunu anneme bir müzik eşliğinde melodiyle “kollar nerede, kollar nerede” diye sormuşum (gülerek melodiyi mırıldanıyor). Bir yandan da uzun kollu elbisemin kollarını sallayarak dans ediyormuşum. Annem de benim oyunumu devam ettirmiş, masal kitaplarındaki ponponu olmayan bir tavşan üzere uzuvları eksik hayvanların örneğinden yola çıkarak, “Bir Sümeyye varmış kolları yokmuş lakin her şeyi ayaklarıyla yapıyormuş” üzere bir kıssa anlatmış. Annemin ben küçükken anlattığı masalların hepsi gerçekleşti. Şu anda bir iki şey dışında her şeyi kendi başıma yapıyorum.
Neler mesela? Makyajını kendi kendine yaptığını gördük fotoğraf çekimine hazırlanırken…
Makyaj yapmak hoşuma gidiyor zira renkleri seviyorum. En sıkıntı kısmı ise eye-liner çekmek lakin becerebiliyorum sanırım. Yemeğimi de kendim hazırlarım, alışılmış işin üzücü kısmı yemeyi daha çok sevmem. Favori tanımım ise çibörek, ne de olsa Eskişehirliyim. Fotoğraf dışında ebru yapıyorum, 11 yaşındayken stant açtım ve oradan kazandığım parayla kendime dikiş makinesi aldım. Tasarladığım kıyafetleri kesip biçmek en sevdiğim şey. Bana uymayan elbiseleri küçük dokunuşlarla üstüme nazaran ayarlıyorum. Bir elbisemin fırfırlarını sabah saat 05.00’e kadar oturup ilmek ilmek söktüm, sonra da kadifede iz kalmasın diye ütüledim. O elbiseyi bir belgeselin galasında giydim. Tüm bunlar dışında ayaklarımla yazı yazıyorum, bilgisayar ve telefon kullanıyorum, ödevlerimi yapıyorum.
Harikasın! Pekala hiç mi isyan etmedin?
Tabii ki çok sıkıntı vakitler yaşadım. İlkokula başlarken beni okula kaydetmek istemediler. Okul idaresi (özel bir okuldu) öteki güçlü ailelerin çocuklarının psikolojisinin bozulmasından tasa duyduklarını, münasebetiyle beni okula almak istemediklerini söylediler lakin sonunda aldılar. İlkokul öğretmenim vicdan yoksunuydu, daima arkadaşlarımı bana karşı kışkırtıyor, bir öğretmene yakışmayan şeyler yapıyordu. Bir seferinde içime kapanmış, onunla konuşmamıştım. Bu ortada tuvalet gereksinimi duyduğumda daima öğretmenimin telefonundan annemi arardım, bu bir rutindi. O gün öğretmenim, “Madem benimle konuşmuyorsun, ben de bundan sonra muhtaçlığın olduğunda annene haber vermiyorum” demişti. Küçücük bir çocuğa, üstelik engelli bir çocuğa bu kadar dehşetli davranabilir mi bir insan?
Neden yüzmeyi seçtin?
Beş yaşında annemin teşvikiyle ve balıklardan da ilham alarak yüzmeye başladım. 12 saatte öğrendim yüzmeyi, bu hem benim yaşımda hem de benim durumumda biri için büyük başarıydı. Yeteneğimi görüp yüzmenin üzerine daha çok gittim. Bir bacağım başkasından kısa olduğu için yürümekte ve koşmakta zorluk çekiyordum. Ancak yüzerken güya kendi ömür alanımdaymış üzere hissediyordum.
Nasıl hisler içindesin yüzerken?
Yüzmek benim için hem yorulmak hem de rahatlamak manasına geliyor. Gerilimi atmanın en kolay yolu onu suya bırakmak; suya istediğin kadar dolphin atabilirsin zira bu su, onunla ne istersen yapabilirsin. Günün sonunda idman için havuza girdiğimde içimde topladığım tüm negatif enerjiyi suya bırakıyor ve suyu tekmeliyorum. Hepsi dalgayla kayboluyor.
Nasıl yüzüyorsun? Tartısını beline mi veriyorsun?
Genellikle kalçamı ve belimi kullanarak kendimi attırıyorum. Bacaklarımı üst yanlışsız atarken omuzlarımla kendimi geri çekiyorum. Kısaca en çok karnım, kalçam ve bacaklarımla yüzüyorum. Yüzmede branşım olan sırtüstüne yoğunlaşıyorum. Sırt üstünde kelebek tarzında de yüzüyorum. Lakin en sevdiğim tarz, babaanne üzere yani yavaş yavaş kaslarımı açarak yüzmek.
Yüzmeye başladığında ve bilhassa ulusal sporculuğa geçtiğinde çevrenden nasıl yansılar aldın?
Yüzmeye başladığımda birçok kişi beni yüreklendirdi ancak ulusal sporculuğa geçtiğimde durum değişti. Spor camiasındakiler benim akademik meslek amaçlarımın de bulunduğunu bildiklerinden “Sümeyye bir gün yüzmeyi bırakır, asla sonuna kadar gitmez, bu kız için emek vermeye değmez, aslında akademik manada bir yerlere gelmek için yüzmeye başlıyor” üzere konuşmalar yaptılar. Evet akademik hayatımı sporculukla bir ortada götürmeye uğraşıyorum ki bu hiç kolay değil. Ailemden birden fazla vakit uzakta yaşıyor ve derslerimi aksatıyorum lakin ulusal sportmen olmanın bana (yurtdışında kaliteli eğitim almak gibi) açacağı çeşitli kapılardan da memnunum. Ayrıyeten ülkemi en âlâ halde temsil etmek harika bir his.
Nasıl bir çalışma tempon var?
Özellikle dünya şampiyonalarına ve büyük yarışlara hazırlanırken kamplara giriyoruz. Sabahın köründe kalkıyor ve buz üzere bir suya giriyoruz. Yaklaşık iki buçuk saat süren ve 4,5 km yüzdüğümüz idmandan sonra kahvaltı ediyor ve akabinde kara idmanlarına başlıyoruz. Öğlenden sonra bir 4,5 km’lik aralık daha bizi bekliyor. Kısaca günde toplam 9 km civarında yüzüyorum.
Engel sözü senin için ne söz ediyor?
Gerçek mahzur bizim karşımıza çıkartılan zorluklar, engelliler ise bu zorlukları yaratan şahıslar. Bir uzvunun olmaması mahzur değil, tam aksine ulaşımını zora sokan yollar ve hayat kaliteni düşüren ömür kuralları mani. Kısaca, mahzur bizde değil…
Herkes bir engelli adayıdır diyorsun…
Kesinlikle. Ben de birkaç dakika sonra başıma ne geleceğini bilemiyorum. Hepimiz bir engelli ve bir kanser adayıyız.
Kendini güçlü bir kız olarak görüyor musun?
Bazen kendimi çok çaresiz hissediyor ve bedenimin her bir hücresiyle yaşamaktan vazgeçmek istiyorum. Lakin sonra içimden minicik bir ses, “Sümeyye buraya kadar neden ve nasıl geldiysen bundan sonra da bunun için devam etmelisin. Şayet bir şeyi yarım bırakırsan istediğin hiçbir şeye ulaşamazsın” diyor. Keyifli günlerimi ağlayarak hatırlıyorsam ağladığım günleri de gülerek hatırlayacağım. İşte hayat ideolojim.
En büyük motivasyonun?
Başaracağımı bilmek. Ayrıyeten insanların kelamları ve gösterdikleri hassaslık çok hoşuma gidiyor. “Sümeyye sayende hayata geri döndüm, sen kızım için rol modelsin, seni çok seviyoruz” üzere iletiler beni çok memnun ediyor.
Hayallerini anlat, gayelerin nedir?
Lisede onuncu sınıftayım. Bir sürü kamp ve yurtdışı seyahati beni bekliyor. Okulumu da aksatmamak ismine çok geç saatlere kadar çalışıyor, özel ders alıyorum. Geçen yıl sınıf birincisi oldum. Amaçlarıma gelince, çok şey gördüm ve yaşadım, engelli psikolojisinden güzel anladığımı, empati kurma yeteneğimin yüksek olduğunu düşünüyorum. Hasebiyle psikolog olmak, insanlara yararlı olmak istiyorum. Sportmen psikoloğu sıfatıyla International Paralimpik komitede yer almak, ülkemin haklarını savunup onu dünyada temsil etmek, en büyük amaçlarımdan.
Konuşmayı da çok seviyorum. Hayallerimden biri de spor spikerliği yapmak, böylelikle sonsuz konuşabilirim. Hatta annem evvelce bu mesleği seçmemi istemiyordu ancak konuşarak beynini yedim ve onu da ikna ettim (gülüyor). Yüzmeye gelince, şu sıralar 2020 Tokyo Paralimpik Oyunları’na hazırlanıyorum. Bir sürü kamp ve yurtdışı yarışlarına katılacağım. Vücudumun ve sabrımın müsaade verdiği kadar da yüzmeye devam edeceğim.
BERGÜZAR KOREL: “CESARETİM ENDİŞEMDEN GELİYOR ASLINDA…”
Cinsiyet eşitsizliğinden başladı eğitimin koşul olduğunu söyledi, bayan ve erkek için eşit özgürlüklerin tartışılmazlığı ile devam edip çocuklarımızı hangi pahalarla büyüteceğimizi anlattı. Uğradığı sözel tacizden iş hayatındaki ayrımcılıklara, cesurca açıkladı. Kelamını sakınmayan, hassas ve güçlü bir bayanın, Bergüzar Korel’in şiddetin her türlüsüne karşı isyanına ortak oluyoruz.
Elinizde tuttuğunuz Ekim sayısına başlarken aklımızda, artık canımıza tak eden bayan cinayetlerine karşı farkındalık yaratmak, içimizdeki öfkeyi haykırmak ve ünlü isimler aracılığıyla şiddete karşı ileti vermek vardı. Bayandan yola çıktık lakin aslında başarılı oyuncu Bergüzar Korel’in de altını çizdiği üzere olaya yalnızca bayan sıkıntısı demek çok yetersiz: “Bu bir insanlık problemi. Her gün şiddetin dozu artıyor dünyada. Çocuğa, bayana, hayvana. Kendinden güçsüz ve aciz gördüğü her varlığa bir azap ve zorbalık kelam konusu. Kendilerini de parçalasa bu zihniyetteki tipler, bayan ve erkek eşit haklara, eşit özgürlüklere ve kurallara sahip. Bu kadar!”
Bergüzar Korel’i şimdiye kadar hayat verdiği güçlü karakterler aracılığıyla tanıdım, tanıdık. Binbir Gece’de çocuğu için her türlü fedakarlığı yapabilecek kararlılıktaki Şehrazat, Karadayı’da adaletin peşinde olan, kadın-erkek eşitliğinin bugünkü kadar yüksek sesle konuşulmadığı yıllarda, 70’lerde hakimliğe kadar yükselerek bir rol modeli olan idealist, kalem kıracak yürekteki Hakime Feride ve Vatanım Sensin’in kelamının eri, yavuz bayanı Azize… Hepsi de hayali karakterlerdi tahminen fakat Bergüzar Korel’in kişiliğinde bizlerle buluşurken güçlü, kararlı, eşitlik ve adalet için çarpışan, haksızlığa tahammülü olmayan bayan imgesini daha da kuvvetlendirip pekiştirdiler. Zira Bergüzar Korel de bu türlü bir bayan. Yıllardır oyunculuğunun yanı sıra duruşu ve paylaşımlarıyla adalet ve eşitliğin savunuculuğunu yapan, her vakit şiddetin her türlüsüne karşı olduğunu anlatan ve farkındalık yaratmaya çalışan Bergüzar Korel’le buluşmak ve iletilerini buradan sizlere aktarmak kaçınılmazdı. Onu geçtiğimiz dönem Dennis Kelly’nin erkek şiddetine ve bunun sonuçlarına değinen, bilhassa erkeklerdeki şiddet meylini ortaya koyan, “zincirlerimi kırdığım bir oyun” diye tanımladığı Kızlar ve Oğlanlar’da seyretmemiz de tesadüf olmasa gerek…
İçinden taşan şefkati, samimiyeti, anneliğin ona bahşettiği coşku ve cüreti, açık sözlülüğü, tüm bu yaşananlara karşı isyanı, eşitlik ve adalete karşı hasreti, tahlil arayışlarıyla Bergüzar Korel hepimizi sarsıyor, hayatın akışına bir es veriyor.
Türkiye’de bayan hangi sıkıntılarla boğuşuyor?
Bir bayanın eşi ile anlaşamadığında ayrılık kararı vermesi noktasında yaşama yahut kendi yoluna gitme hakkı bile yok zira erkek hayatı paylaştığı kişiyi, sevdiğini insan olarak değil malı olarak görüyor. Her gün dehşetle uyandığımız şiddet haberlerinin en temel sebebi bu değil mi? Hâlâ cinsiyet eşitsizliği ile gayret ediyoruz. Bayanın kıyafeti, gülüşü, saçı, çalışması… Şiddet. Hem de şiddetin her türlüsü. Cinsel şiddet, sözel şiddet, ruhsal şiddet yalnızca erkekten de değil üstelik, yeri geliyor toplumdan yeri geliyor hemcinsinden… Linç. Dayanılmaz bir linç kültürünün başrolüne oturtmaktan hiç çekinmiyorlar bayanları. Bu fütursuzluk, bu her türlü zehri akıtma haklarını kendilerinde görürken bu şiddeti yapanlar bayanın hakkını aramasına ya da sesini çıkarmasına zorbalıkla karşılık veriyorlar. Adaletsizliğin ve eşitsizliğin tabanına vuruyorlar.
Emine Bulut’un katledilişi, “ölmek istemiyorum” kelamları hepimizin içini dağladı. Ve sizlerle konuşmak, farkındalık yaratmak için çıktık yola. Hislerinizi paylaşır mısınız siz de…
Emine Bulut ve daha kaçları. Ancak soruyorum kendime, olaya sosyolojik olarak bakarsak, bir cinayetin görüntüsünü izlemek? Bu görüntüyü orada çekmek? Kamuya açık bir alanda muhakkak ki etrafta öbür insanların da olduğunu bile bile birini öldürmek? Bu olayın her yeri ve her anı serinkanlı bir canavarlık örneği. Orada iki kurban var; bir anne ve bir çocuk. Umuyorum ki kanunlar değişir. Mecliste çeşitlilik önemsenerek bir bayan komitesi kurulur. Ve bu komite akademisyenlerle bir ortaya gelip hem kurban hem yakınları hem tehdit altındaki bayanlar için neler yapabilir, devletin imkanlarını nasıl kullanabilir etraflıca düşünür. Şayet tahlile gitmek istiyorsak bunlar çok değerli adımlar.
Neden tahlil sağlanamıyor?
Caydırıcı hiçbir öge yok. Korkusu yok. Namusumu iki paralık etti diyor. Korkmuyor ki… Gerçi korkmak da yetmez. Hürmet duyması gerek. Bayana ya da hayvana ya da onunla tıpkı fikirde olmayan arkadaşına da. İşte diyorum ya eğitim, kanun, STK’lar, küresel markaların yaptığı işbirlikleri, sanatkarların verdiği bildiriler, televizyonun tesiri, orada yapılabilecek şeylerin gözden geçirilmesi. Kanunların mutlaka değişmesi gerekiyor. Bayan cinayetlerinde, çocuk istismarında güzel hal indiriminin ortadan kaldırılması birinci ve en kıymetli adım olabilir. Dört koldan düşünülerek toplumsal cinsiyet eşitliği, hayvan hakları, çocuk istismarı için ne gerekiyorsa yapılmalı.
Toplumsal cinsiyet eşitsizliğine karşı toplumumuzda zihniyet dönüşümü kural. Bu sizce nasıl sağlanabilir?
EĞİTİM! Aile içinde başlayan bir eğitimden kelam ediyorum öncelikle. Çocuğun gözünde anne baba bağında cinsiyetten doğan bir üstünlük olmamalı. Çocuğa sağlıklı bir bayan erkek münasebeti sunulmalı. Anne, kız çocuk için de erkek çocuk için de birinci rol model. Erkek annelerine çok iş düşüyor elbette fakat ben kız çocuklarının annelerinin de dikkat etmesi gereken öncelikleri olduğunu düşünüyorum. Çocuklarımızı büyütürken bilhassa kız çocuklarının fizikî görünümleri üzerinden üstünlük sağlamamaları gerektiğini ve giydiğimizle, nasıl göründüğümüzle kıymetimizin belirlenemeyeceğini öğretmeliyiz. Kızlara hemcinslerine her vakit takviye olmaları gerektiğini çok küçük yaşta öğretmeliyiz. Erkek arkadaşlarının onlardan güçlü olmadıklarını, onlarla eşit haklara sahip olduklarını anlatmalıyız. Yalnızca sözel değil davranışsal olarak da bu söylediklerimizin örneğini vermeliyiz. Erkek çocuklarımıza hislerin ne kadar kıymetli olduğunu, hangi şartta olursa olsun, kız arkadaşlarına istemedikleri sürece fizikî bir temasta bulunmamaları gerektiğini öğretmeliyiz. Okullarda da şuurlu öğretmenler ve Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın da dayanağıyla çalışmalar yapılmalı.
Siz her türlü haksızlığa karşı duyarlılığınızla dikkat çektiniz. Konuştunuz, yansınızı gösterdiniz. Farkındalık sizde nasıl oluştu, aileniz sizi hangi pahalarla büyüttü?
Bizim konutumuzda ahlak ve pahalar kıymetli bir sıkıntıydı. Toplum baskısı ile yapılan şimdinin o içi boş ahlakçılığından bahsetmiyorum. Bir yandan da sanılanın tersine, ben de çok baskı ile büyüdüm ve baskı yapılan her an palavra söyledim. Bu o kadar büyük bir yük yaratıyor ki çocuk kalbinizde… Zira çocuk bir şeyi merak ediyorsa bir yolunu bulup onu yapıyor. Çocuklarımızın meraklarına hürmet duyup onlara güvendiğimizi hissettirirsek gittikleri yol çok daha pak oluyor. Tüm genç kızlığım boyunca müsaade istediğim bir şeye hayır karşılığı aldığımda isyanım da akabinde duyduğum şey de daima tıpkı oluyordu, “baba, bana güvenmiyor musunuz?”, “sana değil kızım etrafa güvenmiyoruz!” Bu, etrafa karşı da harikulade bir güvensizlik duygusu yaratıyor. Ancak tüm bunların yanında bana öğretilen en net şey haksızlığa karşı susmamam gerektiğiydi. Hırsızlık yapma, hakkın olmayana el uzatma, imkanın neye yetiyorsa yardım et ve doğal ki hayvanları çok sev. Şu da bir gerçek ki çocuk söyleneni değil gördüğünü yapıyor yani benim en büyük talihim o baskının yanında tüm bu pahaları benimsemiş bir anne ve baba ile büyümüş olmam.
Ve siz oğlunuzu nasıl büyütüyorsunuz?
Dediğim üzere, çocuk öncelikle söyleneni değil gördüğünü yapıyor. Ona en net verdiğimiz ileti bu hayatta ne yaşarsa yaşasın bizimle açık bir biçimde konuşabileceği; zira çocuk dünyada ailesinin daima yanında olduğunu hissederse karşılaştığı olaylar karşısında kendini yalnız hissetmez ve bilir ki yaşadığı her şeyi anne ve babayla paylaşabilir. Kızlar ve erkekler eşit haklara sahiptir ve bu tartışmaya açık bir husus değildir. İnsanların nasıl göründüğü, cinsel yönelimleri, inançları, dinleri ile asla ilgilenmediğimizi, yalnızca onların kalpleri ile bağ kurabileceğimizi ona çok küçük yaştan beri anlattım. Kızlarla ilgili söylediğim şey ise asla hiçbir kıza el kaldırmayacağı elbette, “Kızlar sana vurursa da evvel sözel olarak durmasını söyle. Devam ediyorsa ortamdan uzaklaş, hatta kaç” diyorum.
Siz hiç tacize uğradınız mı?
Tüm bayanlar üzere çocukluğumdan beri sokağa çıktığım her an sözel tacize uğradım. Bazen (okul çıkışı karanlığa kalmışsam) başıma siyah bere takıp erkek pantolonu giyip erkek taklidi yapardım. Sokakta yalnız yürümekten daima korktum, otobüsten konuta koşarak indiğim o yokuşların lisanı olsa keşke. Gündüz vakti sokağın ortasında bir kız arkadaşımla idmandan çıkmış eşofmanlarımızla yürürken etrafımızı saran sokak adamlarından kaçtığım da oldu, yanlış anlaşılmayayım diye başımı yerden kaldırmadığım da. İş hayatına başladığımda ise etrafımdan gelecek rastgele bir talebi engellemek için erkek üzere kız oldum, grubun ablası, kardeşi oldum, o denli korudum kendimi. Bu ne demek? Kadınlığa birinci adım attığınız yıllarda dişiliğinizden kadınlığınızdan ödün vermek demek. Müthiş bir şey.
İş hayatımda cinsiyet ayrımcılığına elbette maruz kaldım. Erkek oyuncuların çok daha fazla alanı olabiliyor. Sete geliş gidiş saatleri, fiyatlar, setteki konforları, sete çıkmaları, tatilleri… En kolayı, bir erkek oyuncunun sete geliş gidiş saatlerine uymayıp üç saat geç gelmeyi alışkanlık haline getirmesi kelam konusu olduğunda üretimci buna göz yumarken bir bayan oyuncu rastgele bir talepte bulunduğunda bahis ne olursa olsun bu kulislerde “kapris” ismi altında konuşulmaya başlıyor. Erkeğin her hareketi ve talebi hak, kadınınki kapris.
Medya ve Türk dizilerinin şiddetin yaygınlaşmasında ve olağanlaşmasında nasıl bir rolü var?
Çok rolü var. “Bunları gösteriyoruz ki farkındalık yaratalım” diyorlar. Tam tersine! Siz bunu insanların hayran olduğu bireyler üzerinden gösterip daha da normalleştiriyorsunuz. Üzerine, üretimciler, senaristler, direktörler görüşlerini savunan daha beter açıklamalarda bulunuyorlar. Hepimizin artık gözünü açması lazım, bayanlar ve çocuklar ölüyor. Farkındalık bunları göstermeden yalnızca vurgulayarak da yaratılabilir. Dünyada bunun örneği birçok feminist iş var. Türkiye’de de bu farkındalık kendini göstermeye başladı. Markaların sistematik halde bayana ve çocuğa şiddet içeren bahisli işlerden sponsorluklarını çekmeleri bile çok olumlu bir gelişme.
Hayattaki endişeleriniz, çekinceleriniz neler? Ve bunların üstesinden nasıl geliyorsunuz?
Birçok endişem var. Evhamlıyım, daima en kötüsünü düşünür, felaket senaryoları müellifim fakat son yıllarda gerek terapistim, gerek kendi şahsî gelişim seyahatimde daha denetim altına alabiliyorum kaygılarımı. Üzerine gidiyorum hepsinin, çok korkuyorum fakat korktuğum şeyleri yapmaktan da geri durmuyorum. Yüreğim kaygımdan geliyor aslında, korktuğum her an daha da cesaretleniyorum. Güçlü müyüm? Evet, güçlü bir bayanım. Küçüklüğümden beri bana verilen vazifesi bunu yapamam deme lüksüm olmadı hiç. Bununla nasıl baş edeceğim deyip pes etme lüksüm de. O vakit daha ağır oluyor insanın yükü ve her yükte daha da güçleniyor.
Sizi erkeklerdeki şiddet meylini ortaya koyan Kızlar ve Oğlanlar oyununda izledik. Bu rol size nasıl teklif edildi?
İbrahim Çiçek’in bana metni yollamasından 1,5 saat sonra onu aradığımda telefonda ağlıyordum. Mevzu itibariyle benim çok hassas bir noktama dokunduğunu, çok korktuğumu söyledim, “daha iyi” dedi. Çalışırken harikulade bir serüven yaşattı bana İbrahim. Rolü neden bana teklif ettiğini kendisine sormak lazım, lakin böylesine bir mevzunun içinde, bu türlü bir acıyı anlatırken büsbütün benim içgüdülerime, fikirlerime, annelik ve eş kimliklerime hürmet duyup beni özgür bıraktı. Zincirlerimi kırdığım bir oyun Kızlar ve Oğlanlar.
GÜLSE BİRSEL: “HAYAL GÜCÜNÜ HOŞGÖR, ŞİDDETİ ASLA!”
Yazdığı ve oynadığı dizilerle, kaleme aldıklarıyla milyonlara dokunma gücüne sahip olan Gülse Birsel’in, bu sefer Elle Türkiye’nin sorularını yanıtlayarak verdiği şiddet zıddı çarpıcı bildirilerle tekrar milyonlara ulaşmasını, insanları sarsmasını ve bir şeylerin değişmesine önayak olmasını umut ediyoruz. Başarılı senaristin “güçlü sözleriyle” gidişata dur diyoruz.
Hep güldürüyor; güldürürken de düşündürüyor, farkına vardırıyor, gözümüze sokuyor. Kahkahaları, mizahı ve mürekkebinden akan keskin zekasıyla veriyor bildirisini, Türkiye’nin kültürel haritasını, sokakta olup bitenleri, insanların ruh halini yansıtmakla kalmıyor; yanlış giden şeyleri, haksızlıkları, adaletsizliği, eğitimsizliği, cehaleti ve şiddetin karanlığını da yazıp çiziyor. Gülse Birsel @elleturkiye toplumsal medya hesabı için çektiğimiz görüntüde “mizah bir şeyleri güzel manada değiştirebilir” diyordu… O mizahıyla tam da bunu yapıyor, yeri geldiğinde şiddetin parodisini de yaparak, hicvederek farkındalık yaratıyor, berbat giden bir şeylerin olumluya dönüşebilmesinin yollarını aralıyor, umut veriyor.
Gülse Birsel kıymetli bir noktaya değiniyor, dikkatleri, yaşadığımız tüm acıların, ayrımcılık, eşitsizlik ve şiddetin altındaki o tehlikeli “kafa”lara çekiyor, o “kafa”nın, o sinsi, bilgisiz, gözle görünmeyen lakin toplumun tüm bölümlerine sızmış fikir yapısının ülkeyi ne hale getirdiğinden dem vuruyor.
Yine de umutlu, “sonlara yaklaşmış bir baş bu” diyor.
Bu kere gülümseyerek değil tahminen lakin umutla, düşünerek, sorarak, fark ederek ve ettirerek, sıkıntılar ve tahliller üzerine baş yorarak okuyacaksınız Gülse Birsel’i.
Kadın olmak başlı başına güç fakat Türkiye’de daha da sıkıntı…
Yani Fransa’dan daha güç, Afganistan’dan daha kolay aslında. O denli bir yerde duruyoruz. Bir ülkenin okur müellifliğiyle, gelişmişliğiyle bayanların hayat kalitesi hakikat orantılı. Lakin kültür, gelenek de değerli. Mesela Japonya da bayana pek paha veren bir ülke değil (o zenginliğin ve gelişmişliğin içinde). Amerika’nın fırsat eşitliği konusunda çok fevkalade olmadığını da biliyorum. Bu açıdan genelleme yapmak yanlış olsa da Batı Avrupa nispeten en yeterli durumdaki yer diyebiliriz. Neden’in tarihî, ekonomik, kültürel, adalete dair bin tane sebebi var.
Türk bayanı Türkiye’de hangi meselelerle boğuşuyor?
Tek bir şey söyleyeyim: Adaletten güvenliği sağlayanlara, yasa yapanlardan sokaktaki esnafa, işverenden emekçiye, babalardan annelere, yalnızca erkeklerde de değil, aslında bayanlarda da olan, herkeste değil fakat çoğunluğa yakın bir kesimde olan bir “kafa”yla boğuşuyor bayanlar. Bu ülkede bayanların uygun bir hayat yaşama ihtimalini düşüren baş bu. Son yıllarda tuhaf biçimde yükselen, bayana şiddetle istatistiki olarak görünür olan, hak ettiği cezayı almadıkça yürek bulan, lakin cümleten artık canımıza tak eden, hissediyorum ve umuyorum ki sonlara yaklaşmış bir kafa! Ve maalesef bu ülkede yaşayan bir bayansanız, ister avukat olun, ister sanatçı, ister tarım personeli, ister konut kızı, bu kafayı çok güzel tanır, “ona rağmen” âlâ bir hayat yaşamaya çalışırsınız. “Herkesin erkeklerin karar ve planlarına uymama hakkı vardır lakin bayanların biraz daha az vardır” başı. “Çocuklar babanın, aile büyüklerinin kararlarına karşı çıkmasa yeterli olur, lakin bir kız çocuğu karşı çıkarsa bedelini ağır öder” başı. “Kadın o mesleği, o işi, o sporu yapmasın, zira efendim fıtratı farklıdır, fizikî olarak zayıftır, güçsüzdür, kıyamayız, yorulur” deyip, korurmuş üzere yaparken birebir bayanı fizikî zayıflığından vurarak, itip kakıp döverek itaat etmeye mecbur eden saldırgan baş. “Kadın o denli giyinmesin, oralarda o saatte dolaşmasın, biz bunları iyiliğimizden söylüyoruz, o bayanın namusunu, huzurunu, ismini, saygınlığını korumak için” deyip, birebir bayan beğenmediği bir fikri savunduğunda namusuna, vücuduna lisan uzata uzata bağırıp çağıran, en belden aşağı iftiraları, hakaretleri savurmaktan geri durmayan baş. Özetle “bütün beşerler eşittir lakin erkekler biraz daha eşittir” başı.
İşte tam da bu başlar şiddet ve bayan cinayetlerinin temelinde yatıyor.
Dünya, insani bağlantılar ve medeniyetle ilgili bir gerileme devrinde bence. Nezaket, eğitim görmüş olmak, görgü bilgi kıymetini kaybetmek üzere, “canım ne isterse onu yaparım” tutumuna alkış, kuralsızlığa, kabalığa, hatta cahilliğe övgü yükselişte. Bütün dünyada bu var, bilhassa ABD’de. Tanınan kültür bir sanayi ve geniş kitleleri kazanmak, onlara satış yapmak için artık o kitlelere örnek olacak, bir şey öğretecek değil, onlara benzeyen ikonlar, o denli eserler çıkartılıyor. “Vücudunla barış, büyük popo iyidir” tamam, hoş. Fakat cahilliğinle, kabalığınla, nerede nasıl konuşman gerektiğini bilmemenle barışma lütfen. Öğren bir zahmet, kendini geliştir. Çok uzun konuşulur bu bahis. Ancak bizim ülkemizdeki öyküde adaletin aksaması ve kutuplaşma da çok değerli sebepler ortasında, şiddetin ve bayan cinayetlerinin artmasında.
Önerdiğiniz caydırıcı tedbirler nedir? Acilen neler yapılmalı?
Çok kolay. Adaletin, caydırıcı cezaların tesisi ve İstanbul Sözleşmesi’nin uygulanması. Sonra da topluma örnek, rol model, toplumu yönlendiren insanların, siyasetçisinden dizi müellifine, şiddetten, şiddet içeren lisandan, tehditten, kabalıktan ekmek yemeyi bırakması. Nezaketin, uzlaşmanın, tahammülün, soğukkanlılığın özendirilmesi.
Biz bunları konuşurken yeniden bir yerlerde tahminen bir bayan daha öldürülüyor, bir cinayet işleniyor…
Aslında genel olarak şiddet artıyor. Yalnızca bayana karşı değil, herkese karşı. Saldırganlık, şiddet, “yakarız, yıkarız, kan dökeriz” halinin önü bu türlü alınamaz zira adam ceza almayacağından neredeyse emin! Silah satışı arttı, canı sıkılan birbirini tehdit ediyor. Özür, uzlaşma tedavülden kalktı. Bir de üstelik futboldan ticarete, sanatkarlardan tatil yapılacak kente her lakin her mevzunun siyasallaştırıldığı, tarafların sivrildiği yahut sivrileştirildiği şu iklime bakınca… Gelecek için hayaller kuran, bu memleket için şahane yarınlar düşleyen, Türkiye konusunda hırslı, istekli, inançlı, milletini seven ve her vatandaşın hoş yaşamasını isteyen biri olarak içim kararıyor! Şunlara ceza versenize kardeşim! Caydırıcı olsanıza! Sokağa çıkan herkes, sonlanıp yanındakine tekme bile atsa bedelini ödeyeceğini bilerek çıksa da 85 milyon rahat rahat sokaklarda dolaşsak. Şiddetin büyük bir bedeli olsa da hayat hepimize bayram olsa! Birtakım bahisler bu kadar “hötzöt”ken “şiddeti görülmemiş biçimde alttan almak” neye, kime yarıyor?
Siz her daim bayan problemlerine ve her türlü haksızlığa karşı duyarlılığınızla dikkat çektiniz. Yazdınız, çizdiniz. Politik farkındalık ve bilinçlenme sizde nasıl oluştu, aileniz sizi hangi bedellerle büyüttü?
Eğitimin, meslek edinmenin ve kendini kimseye ezdirmemenin çok değerli, elde ettiğin her şeyi bileğinin hakkıyla kazanmanın temel olduğu bir bakış açısıyla büyüdük. Daha ilkokula başlarken babam “birisi sana vurursa sen de ona vur” kaygısı mesela. Aldığın karne, öğretmenin senden memnuniyeti, çalışkanlığın üçümüz için de eşit değerdeydi. Yani “aman o kız, orta derecede bir öğrenci olsun lakin hoş kek yapsın” denmedi. Üç kardeşiz, bir erkek iki kız. Hiç ayrım yapılmadı. Cinsiyet rolleri verildi elbette, yani abim bizim bavulumuzu taşıdı, biz karşılığında ona kek yaptık filan, o denli tatlı alışverişlerimiz vardı. Ancak gerektiğinde bize bavulumuzu kendimiz taşımamız, ağabeyime kendi yemeğini yapma da öğretildi. Mesela abim ve ablam, ki benden yaş olarak çok büyükler, ikisine de çıkar çıkmaz birer Rubik küp alındığını hatırlıyorum. Kim evvel yapacak diye rekabet ettiler. Ben ilkokuldaydım, lakin özendim, mecburen bana da alındı. Temel olarak haklar, eşitlik, ailedeki kelam hakkı, alınan eğitim kalitesi, çocukların geleceği hakkında yapılan planlar, ailenin ekonomik imkanlarını kime nasıl böldüğü konusunda net bir eşitlik vardı.
Bir kızınız olsa onu nasıl ve hangi kıymetlerle büyütürdünüz?
Kendimden, ağabeyimden ve ablamdan mutluyum, kız-erkek fark etmez, ailemden gördüğüm kıymetlerle büyütürdüm sanırım. Zira sonuçlar uygun. Tahminen biraz daha rahat bırakabilirdim, çok titiz, çok pimpirik ve ayrıntıcı olduğumuz vakitler var. Daha gamsız bir insan olmasını tercih edebilirdim.
“Erkek çocuklarını da anneler büyütüyor, erkek çocuğunun kız çocuğundan daha bedelli olduğu fikri çocuğa anne tarafından veriliyor” deyip tüm sorumluluğu bayanlara atmak hakkında ne düşünüyorsunuz?
Tüm sorumluluk değil fakat sorumluluğun bir kısmı doğal ki bayanlarda, annelerde. “Kocandır ses etme, abindir suyuna git, sen kızsın okuma artık kâfi, evlen” diyen anne yok mu? Oğlunu kızından farklı yere koyan, şımartan, meskenin paşası yapan, kimseyi ona layık görmeyen anne yok mu?
Siz hiç tacize uğradınız mı? Ya da cinsiyet ayrımcılığına maruz kaldınız mı?
Tacize uğramadım. Bu türlü bir anım yok. Kibar biriyimdir fakat istismarın, hakkımın yenmesinin filan yanıtını çabucak veririm. Cinsiyet ayrımcılığına maruz kalmamak ise mümkün mü? Dünyada da mümkün değil ki. En kolay örnek, birinci televizyona çıktığımda, gag programı vakti, “kocası yazıyormuş o metinleri” dendi. Dakika bir, gol bir. E umurumda mı bu türlü şeyler? Yoo. Ben keyfimi bozmadan yolumda yürürüm. Fakat natürel bizim dal yeteneğinin, çalışmanın, çıkardığın işin kabak üzere ortada olduğu, bu açıdan avantajlı bir kesim. Bir konuşur, iki mahzurlar, taş koyar, sen tekrar başarılı biriysen gideceğin yere gidersin. Lakin bir şirkette, bir fabrikada, bir siyasi partide, eşitsizliğin hakim olduğu bir ailede, karar vericilerin cinsiyetçi olduğu bir sistemin içinde savaş çok daha büyük olacaktır. Bayanların hayatı sıkıntı.
Jet Sosyete’nin evvelki kısımlarında Ahmet Kural’a gönderme içeren şiddet eleştirisi de yaptınız. Bu tip farkındalıklara devam etmeyi düşünüyor musunuz yeni kısımlarda?
Tam olarak Ahmet Kural’a gönderme değildi. O orta Sıla-Ahmet olayından yola çıkıp bayana şiddet biraz daha çok konuşulmaya başlanmıştı, lakin Jet Sosyete’deki dizi çekimi sahnesi, TV ve sinema senaryolarındaki bayan rollerine, şiddetin sıradanlaşmasına, perde, ekran ve gerçek hayattaki “canım bir tokattan ne olur, biraz itiş kakış olmuş büyütmeyin” stili bakış açılarının tümüne eleştiriydi. Sen erkek olarak, bayanı da çocuğu da “sadece itsen” bile “karşılıklı itiştik o kadar” diyemezsin. Şiddettir, zira sen fizikî olarak çok daha güçlüsün. İki boksörün, iki delikanlının, iki kızın birbirini itmesi “karşılıklı itiş kakış” olabilir, iki taraf için de berbattır, şiddettir lakin bir güç istikrarı vardır. Bir erkek bir bayanı itip kakarsa o hakimiyet kurmak, ceza vermek, istediğini kabul ettirmek için yapılır. “Ben üstünüm, haddini bil” demektir. Haddi ne, hakkı ne, bu durumda olağan ona karar veren de şiddeti uygulayan erkek!
Kadın şiddetine karşı toplumsal sorumluluk projeleri içinde olmayı düşünür müsünüz?
Ben ferdî olarak sesimi duyurmayı, fikrimi söylemeyi daha çok seviyorum. Slogansa kendi sloganımı bulayım, kendi sözlerimi seçeyim, kendi bakış açımı daha ne anlatayım. Elimde kalem var! Gazetede köşem, kendi öykülerimi anlattığım bir dizim, takipçisi çok toplumsal medya hesaplarım var. Onları kullanarak, yani yazarlığımla daha tesirli olabilirmişim üzere geliyor. Onun için toplumsal sorumluluk projelerini ince ince seçerek katılıyorum.
Nasıl bir Türkiye, nasıl bir dünya hayaliniz var?
Hoş görülen hayal gücü fikirleri, sanatı, bilimi, icatları yaygınlaştırır. Beğenilen görülen şiddet yalnızca hatası yaygınlaştırır! Hayal gücüne sınırsız alan, şiddete sonsuz baskı ve ceza olan bir yerde yaşamak istiyorum olağan.
EDA FAZİLET: “BEN YOK, BİZ VARIZ”
Gücün, azmin, gayret ve kararlılığın beden bulmuş hali, son günlerin en çok konuşulan ismi eda fazilet kaptanı olduğu bayan ulusal voleybol kadrosu ile tarih yazdı, bayanların her daim başaracaklarına, yenilgiyi kabul etmeyen karakterlerine dair olan inancımızı kuvvetlendirdi. Yeterli ki varsınız!
Herkes onu konuşuyor. Avrupa ikincisi Bayan Ulusal Voleybol Takımı’nın kaptanı Eda Fazilet ve takımının son dünya şampiyonu Sırbistan önünde elde ettiği ikincilik, 16 yıl sonra gelen gümüş madalya, Türk bayanının voleyboldaki başarısına kıymetli bir emsal teşkil etmesinin ve bizi gururlandırmasının yanı sıra hepimizi kendisini yakından tanımaya, nasıl bir yükseliş öyküsüne sahip olduğunu öğrenmeye yöneltti.
İlk egzersizine şimdi 13 yaşındayken çıkan, “voleybol topu nasıl tutulur”dan bugün 19 yıl sonra ulusal kadronun liderliğine gelen Eda Erdem’in oynadığı her yaş kümesinde ve kadroda kaptanlık yapması aslında bugünkü görünümün sürpriz olmadığını kanıtlıyor. Eda “Çocukken çok utangaç ve kırılgandım. Artık geçmişe dönüp baktığımda o kırılgan, hassas kız çocuğundan; güçlü, kararlı, insanlardan bağımsız ve kendinden emin bir Eda yarattığımı görüyorum. Evet fizikî olarak çok fazla yararını gördüm lakin bence en değerli öğretileri; toplumsallaşmak, paylaşmak ve aileden bağımsız küçük yaşlarda ayaklarının üzerinde durabilmekti” diyor.
Başarılı atletin çocukluktan bugüne uzanan, rol modeli niteliğindeki kıssasında kız çocuklarının eğitimlerinin yanı sıra kesinlikle bir spora yönlendirilmesi, toplumsallaşarak özgüven kazanmaları, etkin ve ayakları üzerinde durabilen birer birey olarak yetişmeleri üzere alt metinler var elbette.
Milli Voleybol Takımı’nın hepimizi gururlandıran performansına dönersek; maç sırasında Eda Fazilet ve grubuyla özdeşleştik, onlarla birlikte heyecanlandık, nefesimizi tuttuk ve haykırdık. Onların hamaseti, azmi ve özgüveni aslında hepimizindi, maçı 3-2 kaybederken ikincilikleriyle ülkemizdeki genç kızlara yılmamanın, savaşmanın ve uğraşın ehemmiyetini gösterdiler, onlara rekabetçi ruh ve pes etmeme inancı kazandırdılar. Yalnızca voleybolda değil hayatın her alanında bayanların ne kadar güçlü ve başarılı olabileceklerini hatırlattılar; bilhassa unutanlara ve unutturanlara… “Başardığımız şey ülkemizin ve biz bayanların muhtaçlığı olan bir şeydi. En büyük motivasyonlarımızdan birisi de buydu” diyen Eda Fazilet hislerimize tercüman oluyor.
Bir anda Türkiye’nin gündemine oturan, son devirde takipçi sayısı artan ve hepimize aslında onun üzere rol modeller görmeyi özlediğimizi gösteren, ferdî olarak pek çok ödül kazanan, Milletler ve Şampiyonlar Ligi’nde en yeterli orta oyuncu mükafatlarına de sahip olan Eda Erdem’le, “her gün giderek güçlenen bir kadınım” diyen Türk voleybolunun yıldızıyla baş başa bırakıyoruz sizi.
Avrupa ikincisi Bayan Ulusal Voleybol Takımı’nın kaptanısınız. Her şey nasıl başladı?
Takımlar altyapı için okullarda uzun uzunluklu öğrenci taraması yaparken okulumuza beni voleybolla tanıştıran antrenörüm İsmail Şahin geldi ve en uzun uzunluklu kız öğrenci ben olduğum için “Denemek ister misin?” diye sordu. Ben de kabul ettim. 24 Aralık 2000 tarihinde, 13 yaşımda, birinci antrenmanıma çıktım.
Sonrasında Türk voleybolunun en değerli ismi Cengiz Göllü’nün tedrisatından geçtim. Hem İsmail Şahin hem de Cengiz Göllü benim voleybol karakterimi oluşturdular. 2008 yılında Fenerbahçe’ye transferimle birlikte de kendi atlet karakterimi buldum diyebilirim.
İlk antrenmana çıkışınızı hatırlıyor musunuz?
İlk egzersize çıkışımı, voleybol topu nasıl tutulur, nasıl pas atılır vs. temel teknikleri öğrenirkenki heyecanımı hatırlıyorum. Aslında antrenörümüz İsmail Şahin’in beni yaş grubumun kaptanı yapınca ilgim daha da çok arttı. Birinci maçıma küçük ekipte çıktım. Yaptığım birinci bloktan sonraki sevincimi hatırlıyorum da şok olmuştum, antrenörüme dönüp “Ben blok yaptım!” demiştim. Sonrasında yıldız, genç ve A Ulusal Ekip derken, dolu dolu geçen 19 yıl. Bugün geçmişe dönüp baktığımda oynadığım her yaş kümesinde ve ekipte kaptanlık misyonunu üstlendiğimi görüyorum.
En son 2019 Bayanlar Avrupa Voleybol Şampiyonası finalinde Sırbistan’a yenilerek ikinci oldunuz ve başarılı bir performans sergilediniz. Siz ve takımınız nasıl çalıştınız bu noktaya gelebilmek için?
Takım arkadaşlarım 9 Mayıs’tan beri kamptalardı. Ben ortalarına 2,5 aylık bir müsaade devrinden sonra, Temmuz ayında katıldım. Hoş bir grubuz, herkes birbirini seviyor ve hürmet duyuyor. Bu muvaffakiyetin ardında çok fazla fedakarlık, antrenman, emek ve gayret yatıyor. Başardığımız şey ülkemizin ve biz bayanların gereksinimi olan bir şeydi. En büyük motivasyonlarımızdan birisi de buydu.
Elde ettiğiniz ikincilikle kız çocuklarına rol model olurken bayanın gücünü, neler başarabileceğini gösterdiniz. Bayan dayanışmasının örneği oldunuz. Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin hâlâ çözülemediği, kız çocuklarının okutulmadığı ülkemizde bu türlü bir performans çok manalı.
Ülkemizde ne yazık ki bayanlarla ilgili üzücü ve bizi karamsarlığa iten olaylar gelişiyor. Öncelikle herkese Türk kadınını muvaffakiyet ve gururla resmedebilecekleri bir fırsat sunduğumuz için memnunum. Toplumsal eşitlik çerçevesinde bayana baht verildiğinde nerelere gelebileceğine dair kendi alanımızda çok kıymetli bir örnek sunduğumuzu düşünüyorum. Farklı ve çok renkli karakterlerden heyeti bir ekibiz. Kız çocukları hepimizin hikayesinden ilham alabilir ve gelecekte olmak istedikleri noktaya yanlışsız ilerlerken bizim vazgeçmeyen, mücadeleci karakterimize öykünebilirler. Sporun toplumun üzerindeki tesiri ve katkısı çok fazla. Kulübüm Fenerbahçe’nin buradan hareketle toplumsal cinsiyet eşitliği ismine HeForShe hareketini desteklemesini, “Kadın-Erkek Birlikte Eşitiz” diyerek ortaya koyduğu tutumu ve attığı adımları da kıymetli ve bedelli buluyorum.
Bir voleybol ekibi kaptanında hangi özellikler bulunmalı?
İyi bir oyuncu olmanın yanında liderlik sıfatlarına sahip olmanız gerekir. Kendi adıma kritik anlarda yarar sağlayabilmek ve grubu üst çekmek en değerli vasfım diyebilirim. Arkadaşlarımla ablalık ve arkadaşlık ortasında hoş bir diyaloğumuz var. Herkese eşit arada olup gerektiğinde oyuncu ile antrenör ortasında, idare ile oyuncular ortasında köprü vazifesi sağlamak gerekiyor. Saha içinde ve dışında grubu sahiplenmek, kadroda rastgele bir sorunu olan oyuncu varsa o an müdahale edip negatifi olumluya çevirmek değerli. Motto’muz şahıslar değil, grup değerli; ben yok, biz varız.
Voleyboldan konuşursak bu sporun fizikî ve ruhsal yararlarından bahsedebilir misiniz?
Voleybol, hayatımın merkezinde, beni ben yapan, sahip olduğum karakterimi veren spor. Çocukken çok utangaç ve kırılgandım. Artık geçmişe dönüp baktığımda o kırılgan, hassas kız çocuğundan güçlü, kararlı, insanlardan bağımsız ve kendinden emin bir Eda yarattığımı görüyorum. Evet fizikî olarak çok fazla yararını gördüm fakat en değerli öğretileri; toplumsallaşmak, paylaşmak ve aileden bağımsız küçük yaşlarda ayaklarının üzerinde durabilmekti. Disiplin ise bu işin olmazsa olmazı. Zorluklarla çaba ederken mental olarak güçlü kaldığınızda, her makûs deneyimden güçlenerek çıkmayı başarıyorsunuz.
Kız çocuklarına voleybolu sevdirmek, bu sporun eğitimini teşvik etmek ismine özel çalışmalar yapıyor musunuz?
Saha içinde ve dışında bu şuurla yaşamaya çaba gösteriyoruz. Muvaffakiyet beraberinde ilgiyi getiriyor. Saha dışında yaptıklarımızla ulaşabildiğimiz çocukların sayısı sonlu lakin saha içinde verdiğimiz çabayla çok daha geniş kitlelere dokunabiliyoruz. Bana gelen bir iletiden alıntı yapmak gerekirse, meskende kız çocukları topu birbirine atarken (futbolda erkek çocuklarının seçtiği gibi) bizim isimlerimizle birbirlerine seslenmeye başlamışlar; bu kendi başına dayanılmaz bir anekdot.
Bir maça nasıl hazırlanırsınız?
Maç yaklaştıkça beslenmeme, fizikî ve taktiksel olarak hazırlığıma itina gösteririm. Rakip kadronun geçmiş görüntülerini izler, maçta neler yapmam gerektiğini zihnimde yaşarım. Maç günü sabah bir saatlik hafif ter antrenmanımız olur. Maç saatinden evvel kesinlikle üç öğün yemek yemiş olurum. Mental olarak da zihnimi boşaltır ve yalnızca maça konsantre olurum.
Maç öncesi ve sonrası nasıl hisler yaşarsınız?
Maçlardan evvel her vakit ufak bir heyecan hissederim. Maçı zihnimde canlandırır ve kazandığımızı düşünerek hayal kurarım. Şayet sonuç lehimize olursa “güzel bir yemeği hak ettin Eda” derim, kaybettiğimizde ise birkaç gün moralim bozuk olur, maçı tekrar tekrar başımda oynarım.
Peki bir atlet olarak nasıl bir hayat stiliniz var?
Haftada 8-9 egzersiz yapıyoruz, en az üç gün ise çift antrenmanımız oluyor. Bu tempoyu kaldırmak için nizamlı uyku kural. Günde 8-9 saatlik uyku uyumanın, çift egzersiz günü ise sabah egzersizinden sonra bir saatlik öğlen uykusuna yatmanın çok yardımı oluyor. Diyetisyenimiz muhakkak bir beslenme programı doğrultusunda bizi yönlendiriyor ve kilo denetimini yapıyor. Profesyonel atletler olarak nasıl beslenmemiz gerektiğini biliyoruz; ortada kaçamaklar olsa da…
En büyük kaygınız?
Sporcuların birden fazla bu soruya sakatlık olarak karşılık verecektir. Kendi isteğinizin dışında alandan uzak kalmak (bunu yaşamış biri olarak) çok güç ve başınıza gelmesini muhakkak istemeyeceğiniz bir süreç.
En keyifli anınızın fotoğrafını çekin desem…
İki dönem evvelki şampiyonluğumuzda kırılma noktası olan Eczacıbaşı maçının son anları… Fenerbahçe olarak 15’de sona erecek altın sette 13-7’lik bir skor varken geriden gelip maçı 16-14 kazanmamız eşine az rastlanır cinsten bir başarıydı. Vakit zaman YouTube’dan o imajları izler ve o gün yaşadığım karmaşık hisleri tekrar hissederim. Maç sonu çekilen karede memnunluk gözyaşları ve beraberinde onlarca hissin dışavurumu çok net görülüyor.
Antrenman yaparken müzik dinler misiniz?
Müzik, ısınma periyotlarımızın olmazsa olmazıdır. Voleybol egzersizine geçerken müzik kapanır. Şayet halter egzersizi yapacaksak da motivasyon müzikleri çalarız.
Gücü nasıl tanımlarsınız? Güçlü bir bayanım der misiniz?
Güç, insanın içinde var olan özgüven hissinin, maksatlarına ulaştıkça gelişmesi sonucunda büyüyen ve yapabileceklerinin hududunu genişleten bir güç kaynağı. Güçlü bir bayanım diyebilirim, hatta her gün daha da güçlenen bir bayan.
Aştığınız en büyük mani?
2012-2013 döneminde yaşadığım, voleybol mesleğimi bitirme noktasına getiren sakatlıktan geri dönüşüm.
Başarı nedir?
Başarı, öncelikle hakikat gayeleri seçebilmektir. Ve bunlara ulaşamadığında tekrar deneyecek azmi ve iradeyi içinde bulabilmektir. Çok çalışmak, fedakarlık yapmak ve vazgeçmemektir.
İlham aldığınız sportmenler var mı?
Bulunduğu yeri güzelleştiren, bir şeyleri değiştirmek için uğraş eden, toplumun o periyot içerisinde bayana biçtiği kalıplaşmış rollerin dışına çıkan, öncü olan ve hemcinslerine ilham veren tüm bayanların öykülerinden bir şeyler almaya çalışıyorum. Voleybolda Christiane Fürst ve Maja Poljak örnek aldığım oyuncular ortasında. Artık emekli oldular, bense onlar üzere yeterli bir rol model olma yolunda çaba ediyorum.
Avrupa Şampiyonası’nda ikinci oldunuz, bundan sonraki hayal ve amaçlarınız?
Hayallerim ve hedeflerim daima tıpkı; yarıştığımız tüm kulvarlarda şampiyonluğu elde etmek. Fenerbahçe Opet Bayan Voleybol Grubu olarak bu yılki maksadımız CEV Şampiyonlar Ligi’nde ve Türkiye Ligi’nde tekrardan şampiyon olmak. Ve 2020 Tokyo Olimpiyatları’na vize alabilmek.
SEYHAN ARMAN: YÜZDE 100 GERÇEK!
Seyhan Arman’ın suratına yetişmek ne mümkün! Ya sahnede ya kamera karşısında, oyuncu olarak her an üretmeye devam ediyor. Lgbtiq+ haklarının Türkiye’deki en faal savunucularından olan Seyhan’ın, kendisine yöneltilen olur olmaz sorulara tutumu net: ‘‘sorsunlar, sorsunlar da öğrensinler diye alan açıyorum. Kesinlikle birçoğu homofobik yahut transfobik olabiliyor ancak sormadan öğrenemezler ki…’’
Oyunculuk Seyhan için, oturup planladığı bir kıssa, bir meslek değil. Sahnede oynadıkça birtakım şeyleri kabul etmeye başladığını, rol yapmaya alıştığını fark ediyor; haliyle günlük hayatta da rol yapmak o kadar güç gelmiyor kendisine. ‘‘Bunu en çok palyaçoluk yaptığımda anladım. ‘Palyaço Ponpon’ diye bir karakterim vardı ve fark ettim ki onu oynarken büsbütün kendim üzere davranıyorum. Ne erkek ne bayan üzere olmak; ne de üzerime biçilen öbür rolleri oynamak zorunda değilim, ben üzere olabiliyorum. Tahminen de o vakit sevdim, tam bilemiyorum lakin oyunculuğa âşığım diyebilirim. Gerçek hayatta ne kadar rol yapmayı sevmiyorsam, iki seyirci görünce oynamaya bayılıyorum.’’
‘‘Aaah ah bir dokun bin ah işit’’ diyor Seyhan, dizi-film dalının eril ortamının bayanlara ve LGBTİQ+’lara karşı nasıl bir tavrı olduğunu sorduğumuzda. Mücadeleci bir kimliği olduğunu biliyoruz, o tavırların onu sarsmayacağını da… Lakin yeniden de o eril kimliklerin insanı nasıl bıktıracağı da malum. ‘‘Şu anda biraz daha aymış, farkındalığı artmış üzere görünse de o setlerde az çekmedim. Ana cast olup figüran mı sayılmadım, 538’inci asistan tarafından ‘Tatlım tecrübenin var mı?’ sorusuyla mı karşılanmadım, set grubundan numaram istenip vizite fiyatım mi sorulmadı. Hangi birini anlatayım?’’ diye devam ediyor. ‘‘Neyse ki artık trans oyuncular daha görünür de dal en azından piyasada transseksüel oyuncuların olduğunu biliyor, ona nazaran davranıyor. Bir yandan da bayan eli, bayan ruhu epeyce hissediliyor. Lakin hâlâ eril, hâlâ çok erkek, hâlâ maço, hâlâ at gözlüklü.’’
‘‘Aslında hepimiz, her an oynuyoruz bu hayatta’’ diyor Seyhan. ‘‘Aynaya bakarken bile oynuyoruz birçok zaman’’ diyor. Şefkatli anne rolü, en düzgün arkadaş rolü, çalışkan işçi rolü, güzel evlat rolü… ‘‘Benim sürecim de tahminen mecbur bırakıldığım ‘erkek’ rolünü oynamanın travmasını azaltmak için başladı, bilemiyorum’’ diye de ekliyor. Bu doğrucu ve gözü pek bayanla yalnızca sahnede değil, toplumda da oynamak zorunda kaldığı rolleri, drag queen’leri, aktivizmi ve gündemindeki yeni işleri konuştuk.
Matmazel Coco kim; var mı gerçek hayatta teğe bir karşılığı?
Hayır, yok. Birinin saçı, başkasının kalçası, ötekinin göğüsleri derken en sevdiğim özellikleri bir ortaya getirdiğim, olmasını hayal ettiğim ‘‘karikatür’’ bir tipi var fizikî olarak. Öteki yandan da Matmazel Coco, benim. Daha doğrusu benim bütün ayarsızlık, gerçekçilik, patavatsızlık üzere huylarımın, hanımefendi rolü yapmak zorunda olduğum için törpülediğim uçlarımın beden bulmuş hali. Matmazel Coco yüzde 100 gerçek! Evet ironik ve vakit zaman sivri sayılabilecek bir lisanı var fakat çok kabul görüyor. Hayatında Coco’yu hiç görmemiş, o an orada olduğundan bile haberi olmayan beşerler daha birinci müzikte Matmazel Coco’yu kabul ediyor ve kendilerini teslim ediyorlar. Ya köyün meczubu olarak görüyorlar ya da bu gerçekçilik herkesin ‘‘mış gibi’’ yaptığı bir dünyada sempatik geliyor.
Aslında bir nesil televizyonda Huysuz
