Hemen hemen her insan hayatının bir döneminde iştahsızlık ya da kilo kaybı sorunu yaşayabiliyor. İştahsızlık veya kilo kaybı birçok sebebe bağlı olarak gelişebiliyor. Memorial Şişli Hastanesi Beslenme ve Diyet Bölümü Uz. Dyt. Nur Sinem Türkmen iştahsızlıkla ilgili merak edilenleri detaylıca anlattı.
İştahsızlık nedir?
Yemek yeme isteği azaldığında iştahta azalma meydana gelir. Çok çeşitli koşullar iştahın azalmasına neden olabilir. Bunlar zihinsel ve fiziksel hastalıklar arasında değişmektedir.
İştah kaybı yaşandığında, dehidrasyon, kilo kaybı veya yetersiz beslenme gibi ilgili semptomlar da görülebilir. Bunlar tedavi edilmezse zamanla sağlığı olumsuz etkiler, bu nedenle iştahın azalmasının ardındaki nedeni bulmak ve onu tedavi etmek önemlidir.
Depresyon dahil psikolojik nedenler, bazı tıbbi durumlar ve ilaçların yan etkisi sonucunda iştah azalabilir.
İştahsızlık neden olur?
İştah kaybı, herhangi bir yerdeki bakteriyel, viral, mantar veya diğer enfeksiyonlardan kaynaklanabilir. Üst solunum yolu enfeksiyonu, pnömoni, gastroenterit, kolit, deri enfeksiyonu, menenjit gibi durumlar buna örnek verilebilir. Temelde yatan hastalık için uygun tedaviden sonra iştah normale dönecektir.
İştah azalmasının çeşitli psikolojik nedenleri de vardır. Üzgün, depresif, kederli veya endişeli zamanlarda da iştah azalma eğilimi gösterebilir. Can sıkıntısı ve stres de iştah azalmasıyla ilişkilendirilmiştir.
Anoreksiya nervoza gibi yeme bozuklukları da genel olarak iştahın azalmasına neden olabilir. Bu duruma sahip kişiler genellikle zayıf olsalar da kilo alma korkuları vardır, bu yüzden kilo vermek için kendi kendini aç bırakmaya eğilimli olabilirler.
Kronik karaciğer hastalığı, böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği, hepatit, HIV, bunama, hipotiroidizm, kanser gibi tıbbi durumlarda da iştah kaybı görülmektedir.
Bazı antibiyotikler, kodein, morfin ve kemoterapi ilaçları da iştahı azaltabilir.
İştahsızlık belirtileri neler?
Yiyeceklere çok az ilgi duymak veya hiç ilgi duymamak, en sevilen yiyecekleri dahi yemek istememek, az porsiyonlarda beslenmek, istemsizce zayıflamak iştahsızlık belirtileridir.
Çocuklarda iştahsızlık neden olur?
Çocuklarda iştah kaybı çoğu ebeveynde endişeye neden olabilir. Ancak 2-5 yaş arası çocuklarda oldukça yaygındır. Bu durumda kimi ebeveyn fazla endişeli davransa da kimi durumda altta yatabilecek bazı tıbbi sorunlar da olabileceği için, aşırı iştahsızlık gözleniyorsa mutlaka bir hekime başvurmakta fayda olacaktır.
Çocuğun kilosu ve boyu, yaşına göre normalse endişe duyulmamalıdır. Çocuk, minyon tipli ise daha az yiyecek gereksinimi olacağı unutulmamalıdır. Ancak çocuk daha iri yapılıysa ve kilo kaybıyla birlikte ani iştah kaybı varsa, nedenini tespit etmek ve düzeltmek için bir çocuk doktoruna danışılmalıdır.
Boğaz ağrısı, ateş, mide bulantısı, kusma durumları içeren hastalıklar, özellikle çinko ve demir eksikleri de iştah kaybına neden olabilir. İştah kaybının nedeni eğer hastalık değilse, çocuğun yemek yememesinin nedeni; öğün aralarında aileden habersiz atıştırmalıklar tüketmesi, meyve suyu ve kalori içeren diğer sıvıları içmesi, normalden daha az hareket ettiği için daha az enerji harcaması olabilir.
Yaşlılıkta iştahsızlık neden olur?
İştah kaybı, ileri yaşlarda daha yaygın görülmektedir. Bunun nedeni; kas kaybına bağlı olarak yavaşlayan metabolizma hızı, artan ilaç kullanımı ve yaşlandıkça vücuttaki sindirim sistemi, hormonlar, tat veya koku alma duyusu değişiklikler olabilir.
Gebelikte iştahsızlık neden olur?
Hamileliğin özellikle ilk üç aylık döneminde iştah kaybı görülebilir. Hamilelik sırasında yiyeceklerden tiksinmenin nedeni tam olarak net olmasa da hormonsal değişikliklerden kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Bu durum; tat ve koyu almada artış, mide bulantısı, kilo değişiklikleri ve gıda tiksintisine neden olabilir.
Bir gıdadan tiksinme, belirli bir gıdayı görüldüğünde veya koklandığında hoş olmayan fiziksel belirtilerle birlikte, belirli bir gıdaya karşı yoğun bir hoşnutsuzluktur. Ayrıca aşermeler de yaşanabilir. Bu iştah değişiklikleri oldukça yaygın olmakla birlikte, hamilelik sırasında sağlıklı ve yeterli beslenmeyi zorlaştırabilir.
Mide bulantısı ve kusma nedeniyle iştah kaybı yaşanıyorsa, yağlı veya baharatlı yiyeceklerden uzak durmaya çalışılmalı, sıvılar öğünlerden ayrı olarak içilmeli ve küçük porsiyonlarda, daha sık öğünler tüketilmelidir. Simit ve kraker gibi kuru, tuzlu atıştırmalıkların yanı sıra pişmiş tavukgöğsü, yoğurt gibi yumuşak yiyecekler daha kolay tolere edebilir. Mide bulantısı, besin seçimleriyle kontrol altına alınamıyorsa, devamlı kusma ve kontrolsüz kilo kaybı oluyorsa bir doktora başvurulmalıdır.
İştahsızlık tedavisi nedir?
İştah azalmasının tedavisi, nedenine bağlı olacaktır. Sebep bakteriyel veya viral bir enfeksiyonsa, enfeksiyon iyileştikten sonra iştah hızla geri döneceğinden, genellikle semptom için özel bir tedaviye ihtiyaç olmaz.
Karın ultrasonu, idrar tahlili, tam kan sayımı, karaciğer, tiroid ve böbrek fonksiyon testleri, BT taraması, hamilelik, HIV için yapılacak testler; tedavinizi belirlemede kullanılabilecek yöntemlerdir.
Azalan iştah yetersiz beslenmeye neden olduysa, doktor ve diyetisyen kontrolüyle damar yolu ile besin verilebilir ve bazı besin takviyeleri başlanabilir. Görünürde bir sebep olmadan hızlı bir şekilde kilo veriliyorsa zaman kaybedilmeden bir doktorla iletişime geçilmelidir. İştah azalmasının nedeni depresyon, fazla alkol tüketimi veya anoreksiya nervoza veya bulimia gibi bir yeme bozukluğu ise acil tıbbi yardım alınması gereklidir.
İlaçların neden olduğu iştah kaybı, doktorun önerisiyle dozajı değiştirilerek veya reçete değiştirilerek tedavi edilebilir. Bir hafta boyunca tüketilen besinlerin ve içeceklerin günlüğünü tutmak faydalı olacaktır. Bu yöntem, doktor ve diyetisyenin besin alımını ve iştahın azalma derecesini değerlendirmesine ve tedavinin belirlemesine yardımcı olacaktır.
İştah açıcı öneriler
- Öncelikle, yemek zamanları olabildiğince rahat ve keyifli hale getirilmeli, yemekleri eğlenceli ve iştah açıcı bir şekilde sunmak da yardımcı olacaktır. Aile ve arkadaşlarla yemek yiyerek, en sevdiğiniz yemekleri pişirerek veya restoranlarda yemek yiyerek yemekten zevk almayı teşvik etmeye çalışmalısınız.
- Yemeklere otlar, baharatlar eklemek de sizi daha kolay yemeye teşvik edebilir.
- Kısa bir yürüyüş gibi açık havada yapılacak hafif egzersizler, iştahı artırabilir.
- Aç olmasanız bile kahvaltı, öğle ve akşam öğünlerini atlamayın. Büyük öğünler yerine küçük atıştırmalıklar tüketmeyi daha rahat bulabilirsiniz. Bu nedenle 2 saatte bir peynir, kraker, ev yapımı kek, meyve, kuru yemişler gibi sağlıklı atıştırmalıklar tüketin.
- Kendinizi iyi hissetmiyorsanız, günlük kalori miktarınızı sıvı bir öğünle tüketmek daha kolay olabilir. Et veya tavuk suyu ile hazırlanmış çorba, meyve suları, süt, kefir veya yoğurt ile hazırlanmış meyveli smoothie’ler enerji alımınıza destek olacaktır.
- Tükettiğiniz gıdaların küçük porsiyonlarda fakat olabildiğince besleyici ve kaloriden zengin hale getirilmesi önemlidir.
- Örneğin; meyve, kuru yemiş ve yoğurdu ayrı ayrı tüketmek uzun süreceği için hızlı bir şekilde doymanıza ve muhtemelen tamamını bitirmeden yemeyi bırakmanıza neden olacaktır. Bu nedenle, tüm malzemeleri, blenderden geçirerek sıvı veya püre şeklinde tüketmeniz, hepsini bitirmeniz için daha avantajlı olacaktır.
- Yumurtalarınızı haşlanmış olarak tüketmek yerine, yağ ve peynir ile karıştırıp omlet şeklinde tüketmeniz daha fazla kalori almanızı sağlayacaktır.
- Meyvelerinizi sade şekilde değil, üzerine fıstık ezmesi, tahin gibi sağlıklı yağ kaynakları sürerek daha kalorili hale getirebilirsiniz.
- Çorbalarınıza et, tavuk, kıyma gibi protein kaynakları ekleyip proteinden zenginleştirebilirsiniz.
- Makarnayı sade yemek yerine, yoğurt veya peynirle karıştırabilir; pilavı ise nohut/mısır/bezelye ile karıştırarak proteinden zenginleştirebilirsiniz.
- Yemek sırasında veya hemen öncesinde su içmek, tok hissetmenize neden olabileceğinden, su tüketimi yemekten 30-60 dakika önce veya sonra olacak şekilde ayarlanmalıdır.
