Yazı: Yaprak Çetinkaya
İnsanın artık genlerine karşı durabileceğini ve yaşlanmayı dahi yavaşlatabileceğini fark ettiği bir çağda yaşıyoruz. Evet harika ürünler ve uygulamalar mevcut ama bunların ötesinde önce kendi kendimize uygulayabileceğimiz koruyucu tıp uygulamaları var. Yani tedaviden değil önlemden, hastalıktan değil hastalanmamaktan bahsediyoruz. Bütünsel Sağlık ve Ayurveda Uzmanı Ebru Şinik de yeni kitabı ‘Genleriniz Kaderiniz Değildir’de bu konuyu anlatıyor. Konu wellbeing ve well-aging yani iyilik ve iyi yaş alma olunca telomerlerimizden haberdar olmamız gerekiyor. İlk defa duymuş olabilirsiniz ama evet hepimizin telomerleri var ve beden yaşımızın durumunu bize onlar söylüyor. Onlara iyi bakarak bedenimizi biyolojik yaşımızın gerisinde tutabiliyor ve aynı koruyucu önlemler sayesinde daha huzurlu ve mutlu bir insan olabiliyoruz. Nasıl mı? Sorularımızı Bütünsel Sağlık ve Kuantum Tıbbı’nın tanınmış isimlerinden Dr. Deepak Chopra’nın öğrencilerinden olan Ebru Şinik’e yönelttik.
Son yıllarda adını çokça duymaya başladık. Nereden çıktı bu telomerler?
Telomer, hücre çekirdeği içinde bulunan kromozomların uç kısımlarında, DNA proteinlerinden oluşan koruyucu başlıklara verilen isim. Telomerlerin boyu kronolojik yaşa bağlı olarak her hücre yenilenmesinde kısalır çünkü ölen hücrenin yerine gelecek olan yeni hücrenin oluşturulması için telomerden bir parça kullanılır. Böylece kronolojik olarak yaş alırken kromozomlarımızın ucundaki telomer isimli koruyucu başlıklar da kısalarak tükenir ve hücrenin kendini yenilemesine yetecek uzunlukta telomer kalmayınca, yaşlılık emareleri oldukça hızlı bir şekilde kendini gösterir, yani yaşlanma başlar. Son yıllarda bu kadar çok adını duyma sebebimize gelince… Bilim dünyası telomerlerin kronolojik olarak yaş alırken dahi uzayabileceğini bilmiyordu ve bu ihtimali değerlendirmeye almamışlardı. Halbuki 2009 yılında Prof. Dr. Elisabeth Blackburn, telomerlerin bakımını yapan telomeraz enziminin hangi yaşta olursanız olun, sağlıklı bir yaşam tarzı ile ölene kadar salgılanabileceğini ispatladı. Bu klinik araştırma neticeleri ile de Carol W. Greider ve Jack W. Szostak ile birlikte Nobel Tıp Ödülü’nü kazandı. Dolayısıyla ile kronolojik yaştan bağımsız olarak biyolojik yaşça genç kalmanın en temel belirleyicilerinden olan telomerlerimizin dengeli bir şekilde uzamasının ve uzun ömürlü olmasının aslında bizim elimizde olduğu ispatlandı. Bu bilginin hepimizin hayatında çok güçlü bir dönüştürme etkisi var elbette, o yüzden bu konuyu sık sık duyar olduk. Yani bu bilgi bize genlerimizin kaderimiz olmadığını söylüyor.
Bu konuyu daha iyi anlamak için neler bilmemiz çok önemli?
Bu konunun can alıcı noktası, Dr. Blackburn ve ekibinin yıllardır yürüttüğü klinik araştırmalar çerçevesinde telomer uzunluğunu ve telomerlerin kısalma oranını etkileyen temel faktörlerin yaşam tarzı ve yaşanılan çevre olduğu kanıtlanmış olmasıdır. Kalitesiz uyku, stres, hareketsiz bir yaşam, aşırı kilo, inflamasyona (fizyolojide mikro düzeyde iltihaplar, yangılar) yol açan ya da oksidatif stresi artıran karbonhidratlar, şekerli maddeler, işlem görmüş her türlü katı ve sıvı besin maddesi, asitli içecekler, yapay tatlandırıcılar, trans ve doymuş yağlarla yüklü sağlıksız beslenme şekilleri, alkol, sigara, uyuşturucu, kötü havada solumak gibi yaşam tarzı seçimleri telomer boyunun uzamasını sağlayan telomeraz enziminin salgılanmasını baskılar. Böylece telomer uzayamaz ve otomatik olarak yaşlanmaya başlarız.
Herkesin telomer yaşı, biyolojik yaşı ile aynı değil öyle mi?
Elbette değil. Bu kişinin yaşamında ne kadar stres var ve stres yönetimi egzersizleri uyguluyor mu, uyku saatlerine dikkat ediyor mu, sağlıklı besleniyor mu, yaşamında sevgi ve şefkat barındırıyor mu, düzenli olarak hareket ediyor mu, beynini geliştirici etkinlikler yapıyor mu gibi yaşam tarzı seçimlerine göre değişiklik gösterir.
Telomer yaşımızı nasıl hesaplarız?
Telomer yaşını hesaplamaktan ziyade telomer sağlığınızın ölçümlemesini hemen şimdi bu röportajın ekinde verdiğim, bana ait olan testi yaparak anında genel bir fikir sahibi olabilirsiniz.
Bunu laboratuvarda ölçümlemenin yolu var mı?
Elbette var, Türkiye’de bu ölçümü yapan genetik laboratuvarları mevcut. Fakat ben bunu öncelikli olarak önermiyorum. Bunu da örnek olarak öyle açıklıyorum; sigara içmenin sağlığınıza zararlı olduğunu bilmek için, akciğer röntgeni çektirmenize gerek var mı? Siz telomer boyunuzu bilseniz de bilmeseniz de gün boyunca kendiniz için yaptığınız birçok seçimin epigenetiğiniz ve telomerleriniz üzerinde ciddi bir etkisi olduğunu artık biliyorsunuz. Son kitabım ‘Genleriniz Kaderiniz Değildir’i işte bu yüzden yazdım. Günlük rutinlerin yaşamınızı dönüştürücü etkilerini bilin ve bu rutinleri kolaylıkla yaşamınıza entegre ederek, sağlıklı ve mutlu yaş alma yani wellaging sürecinizi başlatın diye. Çünkü sağlıklı ve mutlu yaş almak tüm insanların doğum hakkıdır.
Şu andan itibaren telomerlerime daha iyi davranmak bana ne kazandırır?
Telomerleri uzatan telomeraz enzimi salgısının sürekli olarak salgılanmasını sağlamak kendimizi her anlamda çok daha iyi, mutlu, sağlıklı, enerjik, mutlu, dengede ve güzel hissetmemizi sağlar. Mesela yaşınızdan bağımsız olarak güzel ve elastik bir cilde, enerjik ve fit bir bedene, dingin ve berrak bir zihne sahip olursunuz. Kendinizi belki de 10 yıl önceden çok daha iyi ve güzel hissetmeye başlarsınız. Hormon sağlığınız da yaşınızdan bağımsız olarak hep dengede olur. Çünkü telomer sağlığı için genel olarak sağlıklı yaşam kriterlerini hayatınıza entegre etmişsinizdir ve bunlar tüm yaşamınızı aynı şekilde olumlu olarak etkiler.
Bunun için neler yapmalıyım?
Üç aylık kapsamlı bir yaşam değişikliği sonrasında telomerlerin yaklaşık yüzde 30 oranında uzadığı tespit edilmiş. Bu yaşam tarzı değişikliğindeki başrol oyuncuları ise; uyku düzeni, meditasyon, hareket, duygusal denge ve iyilik hali ile beslenme.
Hareket, uyku, beslenme tamam da meditasyon deyince çok uzak bir fikir gibi bulanlar ya da ‘ben yapamam’ diyenler oluyor…
Ben de bu derin şifa teknolojisi ile tanışmadan önce aynen böyle düşünenlerdendim. Hayatta hiçbir şey için ‘asla ben yapmam’ veya ‘yapamam’ dememek lazım. Yaşam kocaman, engin bir deneyim macerası.Meditasyon bilim insanları tarafından yüzyılımızda yan etkisi olmayan, en etkili stres yönetim tekniği olarak belirtiliyor. Meditasyonla ilgili ülkemizde çok fazla bilgi kirliliği var. Meditasyon bilimsel bir zihni dinlendirme tekniğidir. İnanç sistemleriyle ilgili değildir. Meditasyon yapmak için illa konsantre olmaya gerek yoktur. Düşünebilen her insan meditasyon yapma yetileri ile donanmıştır. Önemli olan hakikat bilgisi ile, doğru teknik ile tanışmaktır. Kendinizi bu müthiş şifalı dönüşüm teknolojisinden mahrum bırakmayın, doğum hakkınızı kullanın ve zihninizin esaretinden kurtulmayı deneyimleyin derim.
Önerilerinizi uyguladıktan sonra nasıl farklılıklar gözlemleriz? Ne kadar sürede sonuç alırız?
Kitapta yer alan bazı önerilerimin faydalarını uyguladığınız anda deneyimlemeye başlarsınız. Ama etrafınızdaki herkesin sizdeki değişimin farkına varması için 4-6 hafta arası yeterli.
Telomerleriniz ne kadar uzun?
Stres: Hepimiz biliyoruz ki stres yaşadığımız çağın adeta bir yan etkisi. Kimimiz sürekli çok yüksek stres altında yaşarken kimimiz zaman zaman spesifik alanlarda strese maruz kalabiliyoruz. Gelin şimdi stresinizin derecesine ve hayatınızdaki yoğunluğuna bir göz atalım. Soruların cevaplarının kısa süreli durumlar kaynaklı olup olmadığına dikkat edin. Seçiminizde, sözü edilen durumun en azından birkaç aydır devam ediyor olması gerekmektedir.
Sosyal iyilik hali
Sosyal çevremizin hayatımıza olan desteği, sorunlarımızın çözümüne katkıları, bazen sadece yardıma hazır olduklarını bilmek ve hatta bazen de onlarla sadece konuşmak, paylaşmak bile bütünsel sağlığımız açısından çok önemlidir. Şimdi sosyal halinizi değerlendirelim.
Duygu durumunuz
Yapılan pek çok araştırma depresyonun sadece kalp hastalıkları ve kanser gibi hastalıklar üzerinde değil, hücre yaşlanmasında da doğrudan etkili olduğunu ortaya koyuyor. Burada önemli olan günlük moral bozuklukları ya da hayal kırıklıkları değil, depresyon ve anksiyete gibi durumlarının teşhisinde, girilen duygusal açmazın en az iki hafta süresince aralıksız devam etmesi hali aranmakta. Telomerleriniz ve genel duygusal sağlığınız açısından endişe verici bir durum içinde olup olmadığınızı en basit yoldan anlamak için aşağıdaki soruları cevaplayın.
Telomer sağlığımızı bilmek neden önemli?
Telomer sağlığını bilmek bu yaşamdaki en iyi versiyonuna ulaşmak isteyenler için çok temel bir kriter. Çünkü bedenimiz sabit bir yapı taşı değil, adeta bir nehir gibi sürekli değişen ve dönüşen bir süreç. Bedenimizdeki atomların, yani hücrelerin yüzde 98’i her yıl komple yenileniyor.
Mesela tüm organların yenilenme süreçleri farklı:
• Mide zarı her 5 günde,
• Derimiz her 30 günde,
• Karaciğerimiz her 6 haftada,
• Saçımız her 30 günde,
• Beyin hücre ve dokuları her 60 günde,
• İdrar torbası her 49 günde,
• İskeletimiz her 3 ayda bir yenilenir.
Yani şu anda dün sahip olduğunuz bedene sahip değilsiniz. Özetle bir yıl boyunca bedeniniz ve zihniniz için yapacağınız bilinçli seçimler neticesinde yepyeni bir insan olmak hiç de ütopik değil.
