İnsan vücudu için gerekli olan pek çok mineral bulunmaktadır. Bunlardan birisi de demirdir. Ferritin besinler arcılıyla alınan demirin depolanmasını sağlayan proteine denir. Acıbadem Fulya Hastanesi İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Ozan Kocakaya ferritinin düşüklüğü, yüksekliği hakkında merak edilenleri anlattı.
Ferritin nedir?
Ferritin, demiri hücrede depolayan proteindir. Vücuda oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri yapımında önemli bir bileşen olan demir, kasların yapısında da kullanılır. O anda üretim süreçlerinde ihtiyaç duyulmayan fazla demir, daha sonra kullanılmak üzere ferritin proteini yapısında depolanır. Bir ferritin proteini 4500 demir atomunu saklayabilir. Mililitrede 1 nanogram ferritin ortalama 10 miligram demir deposu varlığına işaret eder. Sağlıklı bir erişkinde 50 – 100 ng/ml düzeyinde saptanan ferritin, kişinin 500 ila 1000 miligram demir deposu olduğunu gösterir.
Ferritin düşüklüğü nedir?
Alınan kan örneğinde saptanan ferritinin düşük olmasıdır.
Ferritin düşüklüğü neden olur?
Alınan örnekte ferritinin 15 ng/ml’nin altında çıkması yüzde 99 demir eksikliği işaretidir. Bunun en önde gelen sebepleri; kanama ile demir kaybıdır. Örneğin ağır âdet kanamaları, jinekolojik kanamalar, hasta tarafından fark edilen veya gizli mide-bağırsak sistemi kanamaları, idrarda kan gibi. Daha nadiren aşırı sık kan bağışlamak, gebelik ve doğum, parazit hastalıkları da kan kaybı nedeniyle ferritin düşüklüğüne neden olur. Bunun dışında, demirin emilememesi nedeniyle de ferritin düşüklüğü gelişebilir. Bunun görüldüğü hastalıklar gluten duyarlılığına bağlı gelişen Çölyak hastalığı, gastrit, mide asitini baskılayan ilaçların gereksiz ve uzun kullanımı, Helikobakter pylorii adlı mide ülseri veya kanseri yağabilen bakterinin enfeksiyonu veya son zamanlarda sıkça başvurulan kilo verme cerrahileri sonrası hastaların verilen destek ilaçlarını kullanmamasıdır. Katı vejetaryen diyet uygulayanlarda demir eksikliği riski et yiyenlere göre daha yüksektir, ancak tahıl ve baklagillerde de demir bulunur. Bazı gıdalar, örneğin çay içinde bulunan tannatlar demire bağlanıp emilimini bozar, ancak demir eksikliğinin nedenini etraflıca araştırmadan buna bağlamak yanış olur.
Ferritin düşüklüğü belirtileri nelerdir?
Ferritin düşüklüğünde: Halsizlik, yorgunluk (çabuk yorulma veya isteksizlik), cilt solukluğu, nefes darlığı, çarpıntı gibi anemi (kansızlık) belirtileri görülür. Çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği görülebilir. Kimi hastalarda “pika” olarak adlandırılan kâğıt yeme-buz yalama gibi besin değeri olmayan maddeleri yeme isteği, huzursuz bacak sendromu yine demir eksikliğine bağlı gelişebilirken pancar yedikten sonra kırmızı renkli idrar yapma da demir eksikliği olanlarda sık görülen bir durumdur.
Ferritin düşüklüğü tedavisi
Demir eksikliği tedavisi eksikliğin düzeltilmesinden çok daha fazlasıdır. Sebep bulunmalı ve düzeltilmelidir. Bunun ardından demirin yerine konması seçenekleri düşünülmelidir. Ağızdan hap şeklinde veya damardan serum ile demir verilebilir. Ağızdan tedaviler uygun fiyatlıdır ve her yerde bulunur. Ancak karın ağrısı ile karında şişkinlik yapabilir, tedaviyi tamamlamak ve yanıt almak uzun sürer. Damardan verilen tedaviler; mide hastalığı olanlar, mide yan etkileri nedeniyle ağızdan alınan demir tedavisini kullanamayanlar, kanaması devam edip demir ihtiyacı tabletlerle karşılanamayacak olanlar ve hamileliğin 4 ila 9. ayları arasındakiler için uygundur. Kilo verme ameliyatları dahil herhangi bir sebeple mide cerrahisi geçirmiş olanlar, bağırsakları besinleri ememeyenler, iltihaplı bağırsak hastalığı olanlarda da demir tedavisi damardan verilmelidir.
Ferritin eksikliğini gideren besinler nelerdir?
Besinsel demir hayvansal gıdalarda en çok ciğer (süt danası veya kuzu ciğerinde yetişkin hayvandan daha çok), sonra azalan sırayla kırmızı et, tavuk ve balıkta bulunur. Bitkisel gıdalardan en çok demir içerenler; ay çekirdeği, fındık, badem ve fasulye, nohut, barbunya, mercimek başta olmak üzere baklagiller ve kuru üzümdür.
Ferritin eksikliği tedavi edilmezse nelere yol açar?
Anemi adı verilen kansızlık hastalığına yol açar. Anemi ise erişkinlerde halsizlik, yorgunluk (çabuk yorulma veya isteksizlik), cilt solukluğu, nefes darlığı, çarpıntı ile çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği ile kendini gösterir.
Ferritin yüksekliği nedir?
Demir depo hastalığı işaretidir. Çoğunlukla genetik kökenli bir hastalık olan hemokromatoz hastalığında görülür. Daha nadir olarak kan yapımında bozukluk, aşırı kan nakli gerektiren hastalıklar da demir depo hastalığına neden olur. Depolanan demir, depolandığı dokunun işlevini bozar (özellikle karaciğer, kalp ve pankreas)
Ferritin yüksekliği neden olur?
Genetik bir bozukluktur. Aşırı demir emilimi, depolanan demirin yeniden harekete geçirilememesi ve eş zamanlı kalp-damar hastalıklarına yatkınlık yaratan bir hastalıktır.
Ferritin yüksekliği belirtileri nelerdir?
Depolanan demir nedeniyle cilt renginde koyulaşma, çarpıntı, ödem, nefes darlığı gibi kalp yetmezliği belirtileri, kan şekeri dengesinde bozukluklar ile fark edilebilir.
Ferritin yüksekliği tedavisi
Sebebine bağlı olarak tedavi değişir. Hastalardan kan alınıp atılarak (çünkü bu ihtiyaç sahibine verilebilecek sağlıklı kan değildir) hastada demir eksikliği yaratılabilir. Aşırı kan nakli alması gereken lösemi – talasemi hastalarında vücuttaki demiri bağlayıp böbreklerin atabileceği hale getiren ‘şelatör’ ilaçlar kullanılır.
Çocuklarda ferritin eksikliğinde ne yapılmalıdır?
On iki aylıktan küçük bebeklere anne sütü veya demir ile güçlendirilmiş mama ile beslenmeli, inek sütü verilmemelidir. Altı ay ve üzerindeki çocuklara, özellikle anne sütü alanlara, demirden zengin ek besinler, püre edilmiş etler, tahıllar ve c-vitamininden zengin bezinler uygun zamanda eklenmelidir. On iki aydan büyük çocuklarda inek sütü tüketimi 500 cc’yi geçmemeli, bu nedenle de biberon kullanımı bırakılmalıdır. İnek sütü kullanımı bağırsaklarda fark etmesi zor kanamalara neden olduğundan bu yaş grubunda demir eksikliği anemisinin en sık sebebidir.
