Yunanca kökenli bir sözcük olan disleksi, okuma bozukluğu yani güçlüğü anlamına gelmektedir. Okuma güçlüğü en sık görülen öğrenme bozukluğu olduğu için disleksi, öğrenme güçlüğü anlamında da kullanılmaktadır. Peki disleksi nedir, belirtileri neler? Disleksi tanısı ve tedavisi nasıl olur? Disleksi için risk faktörleri neler? Disleksisi olan bireyler okumayı öğrenebilir mi? Memorial Şişli Hastanesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Bölümü’nden Uz. Dr. Leyla Alkaş disleksi hakkında bilgi verdi.
Disleksi nedir?
Disleksi, okumayı öğrenmede, hecelemede ve genel sembolik bilgileri anlamada güçlük çekme durumlarıdır. Disleksi ilk defa tarihler 1896’yı gösterdiğinde 1896’da İngiltere Sussex’te W. Pringle Morgan adında bir doktor tarafından tanımlanmıştır. Disleksi, daha çok çocukluk döneminde, okumaya başlama aşamasında fark edilir. Disleksi bir hastalık değil, okumayla ilgili zihinsel süreçlere ait bir farklılıktır.
Disleksi belirtileri nelerdir?
Disleksi, halk arasında genelde bir okuma problemi olarak bilinir. Bunun nedeni disleksinin teşhis edilmesinin çoğunlukla ilköğretimde okuma yazma eğitimi sırasında gerçekleşmesinden kaynaklanır. Nitekim birçok ebeveyn, çocukları okul çağına gelene kadar bir sorun olduğunu anlamayacaktır. Bununla birlikte disleksi için erken dönemde dikkat edilmesi gereken birkaç gösterge mevcuttur.
Disleksinin belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Okul öncesi çocuklar için:
- Sesleri karıştırmakla birlikte kelime oluşturmadaki zorluk telafuz sorunu, sesleri hatalı çıkarma. Örneğin kitap için “titap”, şarkı söyledim “çatı töledim” şeklinde telaffuz sorunları olabilir.
- Uzun kelimeleri doğru bir şekilde telaffuz edememe. Örneğin “Portakal” kelimesi “Portatay”, ayakkabı kelimesi “akabayı” şeklinde söylenebilir.
- Bir hikayeyi olayların doğru sırasına göre yeniden anlatmanın zorluğu.
- Yeni kelimeleri öğrenmekte gecikme
- Tekerlemeleri öğrenmede ve söylemede güçlük
Okula başlayan çocuklarda da en yaygın disleksi belirtileri ise şunlardır:
- Okumaya başlamada zorluk (Ortalamanın altında okuma seviyelerine sahip olmak)
- Okurken bazı görsel rahatsızlıklar (Örneğin disleksili bir çocuk harfleri ve kelimeleri etrafta hareket ediyor veya bulanık görünüyormuş gibi tanımlayabilir)
- Farklı sesleri tanımakta, duymakta veya söylemekte güçlük çekme
- Kelimeleri yanlış şekilde heceleme
- Harflerin ve sayıların sıralamalarını karıştırma, hatırlayamama
- Sınıfta yüksek sesle okumaktan kaçınmaya çalışmak
- Soruları sözlü olarak iyi bir şekilde cevaplayabilse de cevabı yazmakta güçlük çekmek
- Harfleri ve rakamları yanlış yerleştirmek (örneğin “9” yerine “6” veya “d” yerine “b” yazmak gibi)
Yukarıda bahsedilen sorunların yanı sıra, daha büyük çocuklarda ve yetişkinlerde de disleksi belirtileri-semptomları şunları içerebilir:
- Kelimeleri yanlış telaffuz etmek
- Yeni bir dil öğrenmeye çalışırken büyük zorluk yaşama
- Okumaktan ve yazmaktan sürekli kaçınma davranışı
- PIN kodu, telefon şifresi, bilgisayar şifresi veya telefon numarası gibi şeyleri hatırlamakta zorlanmak
- Belirli bir konu hakkında çok bilgili olsalar dahi, bildiklerini yazılı olarak ifade etmekte sorunlar
- Genellikle, ortalamanın üzerinde bir uzamsal yetenek (Kişi örneğin sanat, tasarım, veya mühendislikte yetenekli olabilir.
Disleksi nedenleri nelerdir?
Disleksinin beynin fonemleri (kelimeleri birbirinden farklı kılan en küçük konuşma birimleri) işleme yeteneğindeki bozulmadan kaynaklandığı düşünülmektedir. Disleksi görme veya işitme sorunları, zeka geriliği veya beyin hasarından kaynaklanmaz.
Ailede disleksi görülmesi, çeşitli çevresel etkenler, gebelik döneminde beyin gelişimini olumsuz şekilde etkileyebilecek sigara kullanımı, aşırı alkol tüketimi gibi alışkanlıklar, enfeksiyonlara maruz kalma da disleksi riski artıran faktörlerdendir.
Disleksi için risk faktörleri nelerdir?
Disleksi risk faktörleri şunları içerir:
- Ailede disleksi veya diğer öğrenme güçlükleri öyküsü
- Erken doğum
- Hamilelik sırasında fetüste beyin gelişimini değiştirebilecek nikotin, uyuşturucu, alkol veya enfeksiyona maruz kalma
- Beynin okumayı mümkün kılan bölümlerindeki bireysel farklılıklar
Disleksi hastalığı teşhisi nasıl konulur?
Disleksi hastalığı belirtilerinin görüldüğü çocuklarda öncelikle işitme veya görme ile ilgili bir problem olup olmadığı tespit edilir. İşitme ve görmeyle ilgili herhangi bir sorunun olmadığı durumlarda disleksi değerlendirmesi yapılabilir.
Standart bir test dizisi vardır ancak tetkikler sadece bunlarla sınırlı değildir. Çocuğun durumuna göre farklı tetkikler de gerekebilir.
- Çocuklar için Kaufman Değerlendirme Bataryası (KABC)
- Stanford-Binet Zeka Ölçeği
- Woodcock-Johnson Psiko-Eğitimsel Batarya
- Peabody Bireysel Başarı Testleri-Revize Edildi (PIAT)
- Wechsler Bireysel Başarı Testleri (WIAT)
- Kaufman Eğitimsel Başarı Testleri (KTEA)
- Bender Gestalt Görsel Motor Algılama Testi
- Görsel-Motor Entegrasyonunun Beery Gelişim Testi
- Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği- Dördüncü baski(WISC-4)
Disleksi zeka geriliği midir?
Disleksi zeka geriliği değil öğrenme bozukluğudur.
Dislekli ileri zeka göstergesi midir?
Disleksi olan bireyler normal zekaya sahiptir. Nitekim disleksili çocukların çoğu alacağı özel dersler ve özel bir eğitim programı ile okulda başarılı olabilirler.
Disleksiyi anne baba nasıl tespit eder, neler kesin disleksi ipucu verir?
Çocuğun ebeveynleri veya öğretmenleri, aşağıdaki sorunların çoğunu fark ederlerse disleksiden şüphelenebilirler:
- Normal zekaya sahip olmasına rağmen zayıf okuma becerileri
- Zayıf yazma becerileri
- Ödevleri ve testleri çoğu defa zamanında bitirememek
- Telefon numaralarını ezberlemede ve derslerle ilişkili basit terimleri ezberlemede güçlük çekmek
- Yönlerle ilgili öğrenme sorunları (Harita okuma sorunları)
- Yabancı dil derslerini geçmekte zorluk
Not: Bu sorunlardan herhangi birine sahip olmak, kişinin kesinlikle disleksi olduğu anlamına gelmez.
Disleksisi olan bireyler okumayı öğrenebilir mi?
Öğrenebilirler, doğru bir eğitimle çok başarılı da olabilirler. Disleksisi olan bireylerin bilgiyi daha verimli bir şekilde okumayı, işlemeyi ve ifade etmeyi öğrenmeleri için asla geç değildir. Zira yapılan araştırmalar, yapılandırılmış okuryazarlık öğretim tekniklerini kullanan programların çocukların ve yetişkinlerin okumayı öğrenmelerine yardımcı olabileceğini göstermektedir.
Disleksi hastalığının tedavi yöntemleri nelerdir?
Disleksi tedavisi, konuşma ve dil terapistleri, özel eğitim öğretmenleriyle temas kurmayı da kapsar. Disleksiyi ortadan kaldıracak ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Hastaların yarısından fazlasında dikkat eksikliği olduğu icin sitimulan tedavi kullanılır. Yine depresyon ve kaygı bozuklukları çok daha sıktır disleksiye eşlik eden psikiyatrik bir hastalık mevcutsa söz konusu hastalıkların tedavi edilmesi çok önemlidir.
Disleksili çocukların başarısı disleksinin ne kadar şiddetli olduğuna, ne kadar erken teşhis edildiğine ve tedavinin kalitesine bağlıdır.
Disleksisi olan çocuğa aile nasıl yaklaşmalıdır?
- Anne baba disleksili çocuğuyla diğer çocukları kıyaslamamalı, bu özel durumu inkar etmeden kabullenmelidir.
- Aile çocuğuna karşı tutarlı davranmalıdır. Yani bir gün hoşgörülü sabırlı olan anne-baba diğer gün çocuğuna karşı farklı bir tutum almamalıdır.
- Her çocuğun kendine ait ilgi ve yetenekleri olduğu bilinmeli, çocuk yapamadığı şeyler üzerinden baskı altına alınmamalıdır.
- Aile okulda öğretmenlerle yakın bir iletişimde bulunmalıdır.
- Aile tutum ve davranışlarıyla çocuğuna güven vermeli, onu sosyal faaliyetlere yönlendirebilmeli, teşvik edici söylemlerde bulunmalıdır.
- Çocuk toplumdan kesinlikle uzaklaştırılmamalıdır. Aile dislektik çocuklarına okul dışında da gerekli destekleyici eğitim ve çalışmaların yapılmasını sağlamaya çaba sarf etmelidir.
- Çocuğa yeterli şekilde ilgi ve sevgi gösterilmelidir.
Disleksi önlenebilir mi?
Disleksiyi önlemenin bilinen bir yolu yoktur; ancak disleksiye neden olan nörolojik problemler doğum öncesi faktörlerle ilişkili olabileceğinden örneğin erken doğumun disleksi için daha yüksek risk altında girmeye neden olduğu gibi faktörlerden kaçınmak adına, sağlıklı bir hamilelik için olağan önerileri takip etmek akıllıca olacaktır.
