Ayak burkulmasına ne iyi gelir? Morarma, şişlik varsa ilk yardım nasıl olmalı? Kırık ve burkulma arasındaki fark nedir?

Ayak burkulması yaşadınız ve ilk yardım nasıl yapılmalı diye araştırıyorsunuz. Ayak burkulması sonrası şişlik oldu mu, morarma var mı diye kontrol ediyorsunuz ama ayak bileği burkulması sandığınız aslında ayak bileği kırılması ise? Ayak bileği burkulmaları sürekli tekrarlar mı, ayak burkulması sonrası şişliğe ne iyi gelir gibi en merak edilen soruların cevabını Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı Prof. Dr. Turgut Göksoy yanıtladı.

AYAK VE AYAK BİLEĞİ BURKULMASI NEDİR?

Ayak ve ayak bileği burkulması en sık görülen ayak sorunu olarak karşımıza çıkar. En önemli özelliği sık sık tekrarlamasıdır. Eklem bölgesinde yer alan elastik yapıdaki lifler, burkulma sırasında olması gerekenden daha fazla bir esneme hareketine maruz kalır. Dolayısıyla ayakta aniden gerilen lifler ayak sağlığı açısından önemli bir risk oluşturur. Bazen kolayca atlatılan bazen de haftalarca süren ağrı ve basma problemleriyle kişinin yaşam kalitesini ileri derecede bozan bir bağ dokusu travmasıdır.

AYAK BİLEĞİ BURKULMASI NEDENLERİ

Ayak bileği burkulmasının en sık nedeni ayak bileğinin aşırı bir şekilde dışa bükülmesidir. Bu durum sıklıkla ani bir dönüş veya zıplama yapıldıktan sonra ayak doğru olmayan pozisyonda yere indiği anda oluşur. Ayrıca bir şekilde ayak bileğinin herhangi bir sert zemine çarpması ya da düzgün olmayan bir zeminde atılan yanlış adım da burkulma nedeni olabilir. Belirtilen hangi neden olursa olsun ayak bileğinin dış yan bağlarında aniden travmatik bir gerginlik ortaya çıkar. Nadir de olsa bağda kopmaya kadar varan şiddetli reaksiyonlar görülebilir. Çok zaman sadece ani gerginlik ve onu takiben olumsuz bir esneme ve buna bağlı hafif belirtilerle olay atlatılır.
Ayak bileğinin içe doğru burkulması, dışa burkulmaya oranla daha nadirdir. Ayağın aşağı doğru bükülme (Plantar Fleksiyon) açısı ne kadar yüksekse ayak burkulma olasılığı o denli fazla olur.

AYAK BİLEĞİ BURKULMASINA YOL AÇAN BAŞLICA RİSK FAKTÖRLERİ

Ayak Bileği Burkulmasında Tekrarlama nedenleri

1. Dişi cinsiyet: Özellikle genç kızlarda ayak bileği bağları oldukça zayıftır. Yapılacak her yanlışta ayak bileği dengesi kolayca bozulacağından yaralanma olasılığı oldukça fazladır.
2. Uygun olmayan ayakkabı: Kadınların uzun topuklu ayakkabılarıyla bir de ani hareketler yapması ve kötü zeminlerde dikkatsiz hızlı yürümeler burkulmanın en önde gelen nedenlerinden birisidir. Standart ayakkabıların endüstriyel bir işte kullanılması ve bu ayakkabılarla yapılan tempolu yürüyüşler ayak bileğinde travmatik etki oluştururlar.
3. Uzun boy ve aşırı kilo: Vücudun tüm ağırlığını taşıyan ayak eklemi ve onun bağları obez kişilerde aşırı yük altındadır. Uzun boylu kişilerin yapacağı yanlış hareketlerde kaldıraç etkisiyle ayak bileği bağları daha fazla zorlanır.
4. Denge sorunları: Vertigo ve diğer denge bozukluğu olan kişiler ya da yaşlı bireylerde ayak bileği yük altındadır. Bir bacağın diğerinden kısa olması yürüme ya da koşma sırasında dengeyi bozarak ayak bileği bağlarına fazladan yük bindirince ayak bileği burkulması kaçınılmazdır. Kaldı ki kısalık 1.5-2 cm den az ise kişi bunun fark etmez çünkü topallama dahil bir soruna yol açmaz.
5. Yanlış spor aktiviteleri: Profesyonel olmayan kişilerin aşırı spor yapmaları ve bu sırada uygun olmayan kıyafet ve ayakkabı kullanmaları ayak bileğini zorlayacaktır.
6. Daha önce ayak burkulması geçirmek: Ayak burkulmasının en sık nedeni önceden geçirilen ayak bileği burkulmasıdır. Yani bir kere olduysa kısa zamanda yeniden tekrar edecektir.

AYAK VE AYAK BİLEĞİ BURKULMASI 3 SEVİYEDE SINIFLANDIRILIR  

Travmanın şiddetine bağlı ayak ve ayak bileğinde çeşitli sorunlar olur. Bu yüzden ayak bileği yaralanmalarını 3 evrede sınırlandırmak gerekir.

1. Evre Burkulma: Ayak hafif ağrılı olup şişme olmaz ya da çok azdır. Ayak hareketlerinde biraz sertlik söz konusudur. Özellikle koşmak zordur. Bir spor yaralanması sırasında meydana gelirse biraz zorlanarak da olsa aktivite tamamlanabilir. Ertesi gün ağrı ve hareket kısıtlılığı giderek artar. Bu evrede ayak bileği bağları yırtılmamış ve gerilerek esnemiştir. Bu yüzden ortalama 2 haftada düzelme olur. Elit bir sporcu ise 14 gün sonra maça çıkabilir.
2. Evre Burkulma: Morarma ve şişme kısa zamanda ortaya çıkar. Ertesi gün giderek artar. Ağrı fazladır ve yürüme daha zor yapılır. Eğer spor yapılıyorsa aktiviteye devam etmek pek mümkün değildir. Ayak bileğinin hareket ettirmek oldukça zordur. Çoğunlukla ayak bileği bağlarının bir kısmı kopar ve ayakta bir denge sorunu ortaya çıkar. Bu tip burkulmaların iyileşmesi 1 ya da 2 ay sürebilir. Sporcu iseler sahaya dönmeleri oldukça uzamıştır.
3. Evre Burkulma: Bu evrede ayak bileğinde bağlarda büyük oranda yırtık olmuştur. Şiddetli ağrı ve buna paralel ileri ödem ve morarma olur. Bu durum olay anında başlar. Yaralanma sırasında ayak bileğinden gelen bir ses çok tipiktir ve olay sonrası hareket tamamen bloke olur. Yürüme imkansızdır. Bu seviyedeki yaralanmalarda mutlaka radyolojik değerlendirme ve hekim takibi gerekir. Çünkü en hafifi kemik ödeminden, çatlama, kırık veya eklemde çıkık gibi sorunlar da eklenmiş olabilir. Bu sonuncular söz konusu değilse iyileşme 2 hatta 3 aya kadar devam edebilir. Yaralanmaya uğrayan sporcuların sahaya dönmesi tedavi olmazlarsa mümkün değildir. 

AYAK VE AYAK BİLEĞİ BURKULMALARI BELİRTİLERİ VE ANLAMLARI

Ayak bileğinizi burktuktan sonra bazı sonuçlarla karşılaşırsınız. Burkma sonrası ayak bileğinde ağrı, ayakta şişme, ayak bileğinde morarma bunlardan bazılarıdır ve her biri ayrı bir durumu işaret eder. 

• Ayak bileğinde ağrı: Ayak burkulması olduğunda ayak bileğinde zedelenmiş bağların olduğu yerde hissedilen ağrı çok kez buradan ayak bileği ekleminin her tarafına yayılır. Bu ağrı hemen ya da  48 saat sonrasında ortaya çıkabilir
• Ayak bileğinde şişme ve morarma: Travmanın şiddetine bağlı bilekte şişme ve morarma çeşitli derecelerde olur. Hafif yaralanmalarda bu durumun hiç ortaya çıkmayabileceği gibi aşırı sekillerde de olması mümkündür. Bu yüzden ayak bileği yaralanmalarını 4 evrede sınırlandırmak gerekir.
• Ayak üzerine basamama (Hareketlerinde kısıtlanma): Hareketleri son derece ağrılı olan ayak hangi yöne doğru burkulmuş ise, o tarafa döndürüldüğünde ayak ağrısının daha da şiddetlendiği görülür. Bazen zor olsa da kısmen yere basmak mümkündür.
• Ayakta uyuşma: Bazı vakalarda ayakta aniden karıncalanma, soğukluk ve uyuşma hissedilebilir Bu durum ayak bileğine doğru yayılan bir sinirin (Peroneal Sinir)  bası altında kalmasından kaynaklanabilir. Nadiren sinirde aşırı bir zedelenme söz konusu olursa bu tablo oldukça uzun sürebilir.
• Olay anında ayak bileğinde esneme veya yırtılma sesi duyulması: Genellikle 3. Evre burkulmalarda oldukça belirgindir. Sadece bu belirti travmanın şiddetini (evresini) gösterir.

AYAK BURKULMA DERECESİNİ PRATİK OLARAK ANLAMA YÖNTEMİ

Ayak bileğinde yaşanan burkulmanın ne kadar ciddi olduğu ve derecesi, dışarıdan bakıldığında şişlik ve morarma miktarına göre ya da elle bastırıldığında artan ağrı ve dokunun sıcaklığıyla kolayca anlaşılır. Öte yandan burkulma esnasında ayak bileğinde duyulan esneme sesi çok tipiktir. Kaldı ki üstüne basamayacak kadar acı hissedilir. Buz tedavisinden sonra bölgesel olarak şişlik ve morarma da kolay kolay geçmez. Burkulma derecesini anlamak için Uluslararası kabul görmüş bir kurala başvurulur.

Ottowa Ayak Bileği Kuralları Nelerdir?

1. Ayak bileğinde ağrı (ayakta ise 2 kemik noktaya dokunulur (Navikuler kemik ve 5.metatars bazal kısmında hassasiyet mevcudiyeti)
2. Ayak bileğinin iç yanı (medial malleol) ve dış yanında bulunan (Lateral malleol) yuvarlak iki çıkıntıya basılmasıyla ağrının varlığı ya da artıp artmadığı değerlendirilir.
3. Hastanın dört adım atması istenir eğer bunu yapamazsa mutlaka hekim tarafından değerlendirilmeli ve gerekli grafileri çektirilmelidir.

AYAK BURKULMASIYLA KARIŞTIRILAN DİĞER TRAVMATİK SORUNLAR

Ayak bileğini etkileyen diğer travmalar da tıpkı burkulma gibi ayak bileğinde sorunlara yol açabilir. Aşağıda sıralanmış bu hastalıklar çok kez ayak bileği burkulmasıyla karıştığı için olayın ayırıcı tanısında mutlaka göz önünde tutulması gereken hastalıklardır.

1. Impingement Sendromu: Ayak bileğinde çeşitli tendonların sıkışması
2. Tarsal Tünel Sendromu: Ayak bileği kanalından geçen bazı sinirlerin sıkışması
3. Peroneal Sinir zedelenmesi: Ayak bileği hizasında sinir zedelenmesi
4. Eklem Travması: Kemikte kırık, çatlak ya da kıkırdak yaralanmaları

AYAK BURKULMASI VE KIRIK ARASINDAKİ FARK NEDİR VE KİŞİ BUNU ANLAYABİLİR Mİ?

Kırıklarda; Ayakta kırılan kemikte veya komşu kemiklerde belirgin duyarlılık, duruşu etkileyecek şekil bozukluğu olabilir. Basit bir belirti ile kırık kolayca anlaşılabilir. En fazla ağrının olduğu kemiğe basıp kısmen hareket ettirmek istenirse bir çıtırdama (krepitasyon ) sesi duyulur. Bunlar burkulmada söz konusu değildir. Ama elbette kırığın kesin tanısı röntgen grafileriyle konulur.

AYAK BİLEĞİ BURKULMASI TEDAVİSİ

Tedavi yaralanmadan hemen sonra başlar. Dışarıda ya da evde travma nerede meydana geldiyse hemen buz uygulaması ve çapraz bandaja alınması gerekir. Daha sonra mutlaka ayak bileği en az bir yastık kadar yüksek konumda tutulması gerekir.  Öte yandan ayağın üzerine basılmaması da başlıca akut tedavi kuralları içinde mutlaka yer alır. Bütün bunlar İngilizce kelimelerden özetlenen RICE PRENSİPLERİ olarak bilinir. Ayak bileği burkulmasında RICE kelimesindeki her harfin temsil ettiği uygulama gerçekleştirilir. İşte ayak ve ayak bileği burkulmasında ilk yardım olarak yapılacak uygulamalar:

• İstirahat – Dinlenme (Rest (R) )
• Hareketsiz bırakma (İmmobilizayon (I) )
• Bandaj uygulaması (Compression (C) )
• Yükseğe çıkarmak (Elevation (E) )

Gerek hasarın derecesini anlamak gerekse doku iyileşmesini başlatmak için ilk anda hareket kapasitesi kontrol edilir. Parmakları kendine çekme çabası ve yere basma denemesi yaralanmış dokulardaki mevcut hücrelerin artmasını sağlar ve eklem hareketlerinin kısıtlanmasına yol açan fibroz doku oluşmasını bir ölçüde engeller. Kuşkusuz bu 1 ve 2. evre burkulmalar için geçerlidir.

Ayak burkulmasında ilk yardım olan RICE prensipleri bağlar ve dokuda oluşan ödemin azalmasında başlıca tedavi seçeneğidir. Belirtiler azalana kadar her seferinde 20 dk olmak üzere aralıklarla buz uygulanmalıdır. Ancak buzun bir poşet ya da havluya sarılı olması, direkt deriye temas etmemesi gerekir. Evre 2 ve Evre 3 burkulmalarda yaralanmış bağları korumak ve devamlı bir baskı oluşturmak için ayak bileği atelleri oldukça yararlıdır. Bu ateller yürümeye niyetlenenlere büyük ölçüde yardımcı olacaktır. Öte yandan ayak bileği burkulmalarında hastanın ayağına masaj yapılmamalı, hasarlı ayak bileği sıcak su ile temas etmemelidir.

Ayak burkulması; bağlarda kopma gibi ciddi bir nedene bağlıysa hastaya diz altı alçı ya da sabitleyici kullanılabilir. Öte yandan iyileşmenin hızlandırılması amacıyla ilk haftadan sonra fizik tedavi seanslarına başlanabilir. Burada elektroterapi, kriyoterapi gibi derin soğuk uygulamaları ve egzersiz uygulamaları yapılır. Çok daha ileri ve özellikle elit sporcularda kopan bağların tamiri amacıyla ortopedik cerrahi girişimler gündeme gelir.

AYAK BURKULMASINDA İLK MÜDAHALE NASIL OLMALI? 

Ağrı şişlik fazlaysa ağrı kesici ya da ödem giderici (antiinflamatuar) ilaçlar tablet ya da merhemlerin kullanılması gerekir. Daha sonra uygun vakalarda iyileşmenin hızlandırılması için Hyaluronik asit, PRP ve kök hücre gibi enjeksiyon yöntemleri ve kolajen verilmesi söz konusudur.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: NASIR NEDEN OLUR VE NASIL GEÇER?

AYAK BURKULMASI EGZERSİZLERİ

Burkulma sonrasında yeni tekrarların önüne geçilmesi için egzersiz yapılması önerilir. Egzersizin türü ve sıklığı; kasların durumu ve kişinin aktivite düzeni dikkate alınarak belirlenmelidir. Dengeyi arttıracak çömelme, tek ayaküstünde durma, step tahtası üzerinde basit egzersizler günlük hayata dönüşü kolaylaştırır. Öte yandan görsel ve derin denge reflekslere yönelik “Propriyosepsiyon Egzersizlerine” başlanması gerekir.

AYAK BİLEĞİ BURKULMASI İLE HANGİ BRANŞ İLGİLENİR?

Ayak bileği burkulmalarında; Fizik tedavi ya da ortopedi branşı çözüm getirebilir. Doktor teşhis koyabilmek için muayenenin yanı sıra, hastadan olay anının nasıl olduğunu ayrıntılarıyla bilmek ister. Hastanın ayağının üzerine rahat basamaması veya doktorun ayakta kırık olduğunu düşünmesi ile burkulmanın ciddi olduğunu düşünmesi halinde röntgen filmine gerek duyabilmektedir.

AYAK BİLEĞİ BURKULMASI KAÇ GÜNDE İYİLEŞİR?

Ayak bileği burkulması, pek çok durumda müdahaleye gerek kalmaksızın iyileşir. Ancak ağrıyı gidermek için basit uygulamalar yapıldığında iyileşme hızlanır.  Ağrı geçene kadar buz tedavisi ve ciddi bir istirahat ile birkaç gün içerisinde iyileşme meydana gelir. Ayak bileği bağlarında kopmalar oluşurken küçük kılcal damarlarda da kanamalar meydana gelir. Bu durumun varlığı bilekte morarma ve şişlikler olarak kendini gösterir. Bu durumda iyileşme uzar.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: