Tıp dilinde “pulmoner emboli” olarak adlandırılan akciğer embolisi akciğerlerde tıkanmış bir kan damarı sonucu ile oluşan bir sağlık sorunudur. Peki Akciğer embolisi nedir, belirtileri neler? Akciğer embolisi tedavisi nasıl olur? Tanısı ve tedavisi nasıl yapılır? Memorial Ankara Hastanesi Göğüs Hastalıkları Bölümü Uzman Dr. Selda Kaya, Akciğer embolisine dair (pulmoner emboli) merak edilenleri anlattı.
Akciğer embolisi ( pulmoner emboli) nedir?
Pulmoner emboli olarak da bilinen akciğer embolisi, pulmoner arter ya da dallarından herhangi birinin kan yoluyla gelen bir pıhtı tarafından kısmi ya da tam olarak tıkanması sonucu oluşan klinik tablodur. Emboli ise vücudun herhangi bir yerinde oluşan kan pıhtısının dolaşım yoluyla vücudun başka bir alanına taşınmasına denilmektedir. Genellikle derin ven trombozunun (DVT) bir komplikasyonudur. Hastane acillerine başvurularda miyokart enfaktüsü ve inmenin ardından üçüncü en sık görülen hastalıktır. İleri yaşlarda görülme sıklığı daha fazla olurken, özellikle 80 yaş ve üzerindeki kişilerde 8-10 kat daha fazla izlenir. Tedavi edilmediği takdirde yüzde 25-30 oranında ölüme sebebiyet veren akciğer embolisinin tedavi edilenlerdeki ölüm riski ise yüzde 2-8 civarındadır. Tedavi sonrasında hastalığın tekrarlama olasılığı bulunmakla birlikte bu oran yüzde 5-23 aralığında olmaktadır. Bu sebeple tedavi 6-12 ay boyunca devam edebilir.
Akciğer embolisi neden olur?
Pulmoner embolinin nedeni yüzde 90 oranında derin ven trombozudur. Özellikle bacaklardaki büyük toplardamarlarda kan göllenmesi, damar duvar bozuklukları ( varis vb ) veya kan kimyasında pıhtılaşma eğilimi yaratan durumlar dolaşım içinde pıhtı oluşumuna yol açar. Oluşan bu pıhtı bulunduğu yerden koparak uzak organlara ( çoğunlukla akciğere ) gider ve ulaştığı organda damar tıkanıklığı ve fonksiyon kaybına neden olur.
Akciğer embolisi için risk faktörleri nelerdir?
Akciğer embolisinin risk faktörleri genetik ve kazanılmış olarak ikiye ayrılmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
- Genetik risk faktörleri (Aile öyküsü): Birinci derece yakınlarında akciğer embolisi öyküsü varlığı ve pıhtılaşma problemi olanlar kişiler için akciğer embolisine yakalanma riski daha yüksektir. Bu kişilerde genetik risk faktörleri açısından pıhtılaşma yaratabilen protein eksiklikleri ve gen mutasyonları araştırılabilir.
- Kazanılmış risk faktörleri: Kişilerin yaşam şekline bağlı olarak oluşabilecek çevresel ve yaşam eğilimi ile ilgili risk faktörleridir. Bunlar arasında hareketsizlik, yatak istirahati, uzun yolculuklar, uzun süre aynı pozisyonda ya da hareketsiz kalmak, sigara kullanımı, travma ve kazalar, obezite, oral kontraseptif kullanımı ve hormon replasman tedavisi, gebelik/lohusalık, ileri yaş, büyük cerrahi girişimler, kanser, kalp yetersizliği, miyokard infarktüsü, böbrek yetmezliği, inme, kemoterapi bulunur.
Akciğer embolisi belirtileri nelerdir?
Akciğer embolisi belirtileri arasında;
- Nefes darlığı,
- Batıcı tipte göğüs ağrısı,
- Sırtta ağrı,
- Balgamda kan gelmesi ya da kanlı balgam,
- Çarpıntı,
- Bayılma ve baygınlık hali,
- Hızlı nefes alıp verme,
- Artmış nabız,
- Hırıltılı solunum,
- Bacaklarda şiş, ağrı ödem,
- Sıcaklık artışı,
- Endişe,
- Huzursuzluk ve ölüm korkusu yer almaktadır.
Akciğer embolisi tanısı nasıl konur?
Akciğer embolisinin tanısı için öncelikle uzman bir hekim tarafından fizik muayene gerekir. Gerekli görüldüğü takdirde akciğer grafisi, EKG ve ekokardiyografi istenir. Hastanın kanda oksijen oranlarına bakılır ve ihtiyaç duyulursa daha ileri tetkikler arasında yer alan BT anjiyografi, akciğer sintigrafisi istenebilir. Ayrıca pıhtı kaynağını bulabilmek için venöz doppler istenen tetkikler arasında yer alabilir. Tüm hastalarda pulmoner embolinin belirtileri farklı olabilir. Bazılarında hiç belirti görülmezken, bazı hastalarda ise bu belirtiler farklı şiddette ortaya çıkabilir. Ayrıca bu belirtilerin bazı durumlarda farklı kalp ve akciğer hastalıkları ile karışabileceği ve tanı koymanın güç olabileceği de unutulmamalıdır.
Akciğer embolisi tedavisi nasıldır?
Akciğer embolisinin tedavisi kesin tanı konulduktan sonra vakanın tıbbi geçmişine, klinik tabloya ve hastanın şikayetinin şiddetine göre belirlenir. Şiddeti hafif olan belirtilere sahip hastalara ilaç tedavisi yeterli olabilirken, daha şiddetli belirtileri olan ve ilaç tedavisine yanıt vermeyen hastalarda ise cerrahi tedaviler uygulanabilir. Akciğer embolisinin tedavisinde en önemli unsur hastaya hızlıca tanı konulup müdahale edilmesidir.
Tedavi seçenekleri arasında bulunan pıhtı önleyici tedavi halk arasında kan sulandırıcı olarak bilinen heparin ve warfarin gibi antikoagülan ilaçlar ile uygulanır. Bu tedavi klinik durumu iyi olan hastalarda ayaktan verilebilir. Cerrahi girişimler arasında özellikle kanama riski yüksek olan hastalarda damar filtresi tedavi tercihi olabilirken; açık cerrahi ise ilaç ve alternatif tedavilere yanıt alınamayan ya da hayati risk yaratan acil vakalarda kullanılabilir. Bunun yanında oksijen, ağrı kesici ve sıvı takviyesi gibi tedaviler destek tedavisi olarak uygulanabilir.
Pulmoner (Akciğer) emboli nasıl önlenir?
Akciğer embolisinin önlenmesi konusunda aşağıdaki öneriler uygulanabilir:
1- İdeal vücut ağırlığı korunmalı ve kilo kontrolü sağlanmalı.
2. Düzenli egzersiz yapılmalı.
3. Uzun süreli hareketsizlikten kaçınılmalı ve yolculuklarda sık sık (en az 2 saatte bir) mola verilmeli.
4. Kanın pıhtılaşmasını önlemek için bol sıvı tüketilmeli (yaş ve kiloya göre ortalama 1500- 2000 ml su olarak) .
5. Sigara kullanılmamalı.
6. Gebelik kontrolü için veya hormon replasmanı için östrojen – progesteron gibi kadın hormonları mutlaka hekim kontrolünde kullanılmalı.
7. Uzun süre ayakta kalınan durumlar ile zorunlu yatak istirahati yapılması gereken durumlarda varis çorabı kullanılmalı.
8-Ailede bilinen akciğer emboli veya venöz trombüs öyküsü varsa bununla ilgili sağlık kuruluşları bilgilendirilmeli.
Akciğer embolisi geçirenler nelere dikkat etmelidir?
Akciğer embolisi geçirenler doktor kontrollerini aksatmamalı, tedavi takiplerini ve tetkiklerini belirlenen periyotlarda yaptırmalı ve sağlıklı bir beslenme düzeni ile hareketli bir yaşam tarzı benimsemelidir.
