Aft veya aftöz ülser, ağız içinde yer alan yumuşak dokularda veya diş etleri tabanında gelişen beyaz renkli, küçük ve ağrılı yaralar olarak adlandırılıyor. Memorial Şişli Hastanesi Dermatoloji Bölümü Uzm. Dr. Harika Ödemiş aft ile ilgili merak edilenleri anlattı.
Aft nedir?
Genellikle ağız mukozasında görülen, kendiliğinden iyileşmeye eğilimli, ağrılı yaralardır. Aftöz stomatit veya aftöz ülser olarak da isimlendirilebilirler. Oldukça sık karşılaşılan ağız hastalıklarından biri olan aftlar; hastalarda konuşurken, yutkunurken dahi hassasiyet yaratıp, bir şeyler yenilip içilmesini zorlaştırabildiği için kişilerin hayat kalitelerini olumsuz etkileyebilmektedir. Bununla birlikte aftlar iyileştikten sonra tekrarlama eğilimi gösterebilirler; bazı hastalarda sık bazılarında daha az sıklıkta tekrarlamalar görülebilir. Bunun dışında genellikle zararsızdırlar ve bulaşıcı değillerdir.
Sıklıkla ağız içinde dudakların iç kısmında ve dil kenarlarında görülmekle beraber; dilde, damakta, diş etlerinde, bademciklerde, hatta yemek borusu, sindirim sistemi mukozası, genital bölge mukozasında da aft oluşabilmektedir.
Tipik olarak; zemine yapışık sarımsı-grimsi beyaz bir membranla örtülü; sıklıkla dar kırmızı bir bölge ile çevrili, oval veya yuvarlak şekilli, yüzeyel ülserler şeklinde görünürler.
Aftlar büyüklüklerine göre 2 gruba ayrılmaktadır. Çapları 1 santimetreden küçük olanlara minör aft, çapları 1 santimetreden büyük olanlara majör aft denilmektedir.
Minör aftlar, majör aftlara göre daha sık görülür; ortalama 1-2 hafta içinde kendiliğinden iz bırakmadan iyileşir. Majör aftlar ise daha seyrek görülür; iyileşmesi daha uzun sürer ve iyileşirken iz bırakabilir.
Aftın nedenleri nelerdir?
Aft, nedeni tam olarak bilinmeyen bir hastalıktır. Sıklıkla sağlıklı insanlarda olmak kaydıyla; hemen herkeste yaşam boyunca bir veya birkaç kez görülebilmektedir. Çoğunlukla altta yatan bir neden bulunamamakla beraber; sık tekrarlayan aftlar varlığında, afta sebep olabilecek durumların araştırılması açısından bir hekime başvurulması gerekir. Aft nedeni olabilecek durumlar şunlardır:
- Ağız içi travmalar: Isırık yaralanmaları, yanlış diş fırçalama sonucu tahribat, sıcak yiyecek-içecek tüketimi, uygun olmayan diş protezleri ve diş tellerinin kullanımı,
- Psikojenik stres
- Asidik yiyeceklerin veya baharatların aşırı tüketimi: Turunçgiller, domates, turşu, acı biber alkol vb.
- Kimyasal tahriş: Gıdalardaki, diş macunlarındaki koruyucular, renklendiriciler katkı maddeleri
- Hormonal durumdaki bozukluklar ve değişiklikler: Premenstrüel dönem, gebelik vb.
- Genetik yatkınlık
- Vücut direncinin düşmesi ve bağışıklık zayıflığı yaratan durumlar
- Vitamin ve mineral eksiklikleri: C vitamini B1, B2, B6, B12, D vitamini ve demir, çinko, folik asit eksiklikleri
- Viral ve bakteriyel enfeksiyonlar
- İlaçlar: Bazı tansiyon ilaçları, ağrı kesiciler vb.
- Hastalıklar: Behçet hastalığı, Çölyak hastalığı, İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları, HIV enfeksiyonu, bazı romatizmal hastalıklar, Reiter sendromu, nötropeni, MAGIC sendromu, IgA eksikliği vb.
Aftın belirtileri nelerdir?
- Özellikle ağız içinde dilde; damakta, yanak iç kısımlarında ve boğazda görülen şiddetli ağrı ve yaralar
- Yutkunurken, konuşurken, bir şeyler yiyip içerken artan hassasiyet ve ağrı
- Kırmızı keskin dar bir sınırla çevrili; sarımsı- grimsi beyaz renkli yuvarlak veya oval şeklinde yaralar
- Ağız dışına da yayılabilen, genital bölgede de gözlenebilen ağrılı yaralar
- Bazı şiddetli aft durumlarında; ateş, lenf bezlerinin şişmesi, halsizlik, yorgunluk görülebilir.
Aft nasıl geçer? Afta neler iyi gelir?
Aftlar; çoğu zaman herhangi bir tedavi gerektirmeden kendiliğinden iyileşmektedirler. Sıklıkla küçük, minör aftlar şeklinde görülüp 1-2 hafta içinde iz bırakmadan iyileşirler. Büyük, majör aftların iyileşmesi ise 3-6 hafta kadar sürebilir ve iyileşirken iz bırakabilirler. İyileşmesi 3 haftadan uzun süren, sık tekrarlayan aft varlığında; altta yatan nedenlerin araştırılması ve etkin bir tedavi uygulanabilmesi için bir deri hastalıkları uzmanına danışılması uygun olacaktır.
Aft tedavisinde hedeflenen; ağrıyı ve acıyı azaltmak, iyileşmeyi hızlandırmak, varsa altta yatan nedenleri saptayıp gidermek ve tekrarları önlemektir.
Aftın ve şikayetlerin şiddetine göre; ağrıyı azaltıcı, iltihabı baskılayıcı, antimikrobik tedaviler sprey, gargara, jel ve krem formunda topikal olarak uygulanmak üzere uzman hekim tarafından önerilir. Topikal tedavilere yetersiz yanıt durumunda, iyileşmeyen majör ülser varlığında oral tablet veya enjeksiyon şeklinde sistemik tedaviler de eklenebilmektedir.
Aftın iyileşme süresince; sıcak, tahriş edici, asidik yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalı, ağız hijyenine dikkat edilmelidir. Tuzlu su veya karbonatlı su ile gargara yapılabilir. Ayrıca adaçayını ve papatya çayını demleyip soğuttuktan sonra ağız çalkalanabilir; aft üzerine çay ağacı yağı sürülebilir.
Aft neyin belirtisidir?
Aft; çoğunlukla altta yatan önemli bir nedeni bulunmayan, hemen herkeste görülebilecek zararsız bir rahatsızlıktır. Fakat bazı hastalarda; bağışıklık sisteminin zayıfladığı durumlar, Behçet sendromu, kelebek hastalığı (Lupus), Crohn-ülseratif kolit gibi inflamatuar bağırsak hastalıkları, reaktif artrit vb. önemli hastalıklarla ilişkili olarak görülebilmektedir.
Ağızda aft neden çıkar?
Ağız içi hijyeninin kötü olması; ağız içinde bakteriyel, viral ajanların çoğalmasına neden olabilir ve bu mikroorganizmalardan kaynaklı veya bunlara karşı gelişen alerjik reaksiyonlarla ilişkili olarak aft gelişebilir. Bazı gıdalara karşı gelişen alerjik reaksiyonlar da aft gelişimini tetikleyebilir. Özellikle demir, B12 vitamini, folik asit gibi vitamin ve minerallerin eksiklikleri aft oluşumuna neden olabilir. Bağışıklık sisteminin zayıflığı, stres, kaygı, depresyon gibi psikolojik rahatsızlıklar aft gelişimiyle ilişkili olabilir. Bunların dışında özellikle Behçet hastalığı gibi önemli sistemik hastalıkların bir bulgusu olarak görülebileceği gibi; uygun olmayan diş teli, protez veya diş fırçası kullanımı, ısırık alışkanlıkları gibi basit travmatik sebeplerle ilişkili olarak da ortaya çıkabilir.
Çocuklarda aft durumunda neler yapılmalıdır?
Çocukların bağışıklık sisteminin erişkinlere göre gelişme aşamasında olmasından ötürü; çeşitli hastalıklar varlığında bağışıklık sistemleri kolayca zayıflayarak aft gelişimi görülebilmektedir. Ayrıca beslenme yetersizliği de aft oluşumuna neden olabilir. Uzman hekim tarafından yapılan tetkiklerde, bağışıklık zayıflığı veya beslenme yetersizliğine bağlı bir durum olduğu tespit edilirse; çocuk için uygun beslenme önerilerine ek olarak, gerekli vitamin ve mineral desteği verilebilir. Aft için ise çocuğun yaşı göz önünde bulundurularak; yine öncelikle topikal olmak üzere uygun bir medikal tedavi düzenlenebilir.
Aftı önlemek için neler yapılabilir?
Aft gelişimini önleyebilmek için alınabilecek önlemler şunlardır:
- Düzenli ve dengeli beslenme, psikojenik stresten uzak durma, alkol-sigara kullanımından kaçınma gibi sağlıklı yaşam tarzı davranışlarının benimsenerek bağışıklık sisteminin güçlü tutulması.
- Ağız hijyenine dikkat edilmesi; mümkünse her yemekten sonra dişlerin fırçalanması, sodyum lauryl sülfat (SLS) içermeyen diş macunlarının tercih edilmesi.
- Ağızda travmaya yol açabilecek uygunsuz protez, diş teli kullanımından kaçınılması; varsa diş ve dişeti sorunlarının giderilmesi.
- Sıcak, asitli, baharatlı gıdaların aşırı tüketiminden kaçınılması.
- Sert, kabuklu, tahriş edici besinlerden uzak durulması.
