Omicron varyantından gelen Eris virüsü, çok sayıda ülkede en baskın koronavirüs alt değişkeni haline geldi. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca tarafından yapılan açıklamaya göre Türkiye’de de 9 vakada Eris varyantı tespit edildi. Acıbadem Ataşehir Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Prof. Dr. Çağrı Büke, Eris varyantına dair merak edilenleri anlattı.
Eris varyantı nedir?
Covid-19 etkeni SARS-CoV2 ile ilgili olarak, ilk defa bildirildiği 2019 yılı sonundan günümüze kadar geçen sürede değişmeyen tek gerçeği, virüsün mutasyonlar sonucu sürekli değişikliğe uğradığıdır. Pandeminin başlangıcından itibaren virüsün değişik antijenik yapılarında ortaya çıkan mutasyonlara bağlı; Alfa, Beta, Delta ve Omicron olarak adlandırılan çok sayıda varyantlar ortaya çıkmıştır.
En son ortaya çıkan Omicron varyantı ilk defa 2021 yılı Kasım ayı sonlarına doğru Botswana ve Güney Afrika’dan bildirildi. Delta varyantına göre Omicron’da 30’dan fazla sayıda mutasyonun saptanması, bu mutasyonların çoğunun, virüsün solunum yollarına tutunmasında rol oynayan S proteininde gelişmesi, Omicron’un bulaştığında hem daha kolay hücre içerisine girmesine hem de vücutta mevcut antikorların etkilerinden kendilerini korumalarına olanak sağlayarak o kişide hastalığın ortaya çıkmasına neden oldu. Bu durum 2022 yılının başından itibaren hızla tüm dünyada Covid-19’un daha önce aşılanan ya da hastalığı geçiren kişiler de dahil olmak üzere yaygın olarak görülmeye başlamasına yol açtı.
Omicron varyantında da 2022’den beri çeşitli mutasyonlar oluşabilmekte, bu mutasyonlar alt varyantların gelişimine yol açmaktadır. Bu alt varyantlardan birisi de EG.5 dir.
Eris, Omicron EG.5’e sosyal medyada verilen bir takma addır. Eris bir Yunan Tanrıçasıdır. Sorunlu davranışları ve gittiği her yerde sorun çıkarması nedeniyle Yunan mitolojisinde pek sevilmeyen bir figürdür.
Omicron EG.5 (Eris) ilk defa 17 Şubat 2023 tarihinde tespit edildi. Mayıs 2023’den itibaren yayılmaya başladı. Önce Çin, Japonya ve Güney Kore’de sonrasında da Kuzey Amerika, Kanada ve Avrupa’da sık olarak görülmeye başladı. Ağustos 2023 sonundan beri dünyada Covid-19 vaka sayılarında artışlar bildirilmekte ve Omicron EG.5 (Eris)’e bağlı Covid-19 olgularında hızlı artışlar görülmektedir.
Elde edilen ilk veriler EG.5 (Eris)’in bugüne kadarki en bulaşıcı SARS-CoV2 türü olduğu kabul edilmektedir.
Eris varyantı belirtileri neler?
Veriler Omicron EG.5 (Eris) ile görülen hastalık belirtilerinin diğer Omicron ve alt türlerindeki belirtilerden farklı olmadığını ortaya koymaktadır. Virüs bulaştıktan sonra belirtilerin ortaya çıkıncaya kadar geçen süre 2-3 gün olup en sık görülen yakınmalar; boğaz ağrısı, öksürük, burun akıntısı, burunda tıkanıklık, halsizlik ve yorgunluk, baş ağrısı, ses kısıklığı, kas ve eklem ağrısıdır. Yüksek ateş, tat ve koku kaybı ise daha nadir görülmektedir. Yakınmalar ortalama 7 gün sürer. Yakınmaların devam süresi 3 gün ile 10 gün arasında değişebilir.
Hastalık belirtileri genellikle bir üst solunum yolları enfeksiyonu belirtileri şeklinde seyir gösterir. Ancak 65 yaş ve üzerinde, küçük ve aşısız çocuklarda, kronik kalp, akciğer, böbrek ve karaciğer hastalığı olanlarda, altta yatan diyabet, hipertansiyon hastalığı olanlarda, organ nakli yapılanlarda, kanser tanılılarda, kanser tedavisi alanlarda, diğer bağışık sistemi baskılayan hastalıkları olan ya da bu türden ilaç kullananlarda, hamilelerde ve obez kişilerde hastalık üst solunum yolu enfeksiyonu şeklinde başlayıp alt solunum yolu enfeksiyonu, yani pnömoni (zatüre) şeklinde bir seyir gösterebilir. Bu durum hastalığın ağır seyrettiğinin bir göstergesidir.
Eris varyantının diğerlerinden farkı ne?
İlk ortaya çıkan varyant Alfa, ilk defa Kasım 2020’de İngiltere’de ortaya çıktı. Kısa sürede tüm dünyada yaygın hale geldi. İlk ortaya çıkan Covid-19 etkeni orijinal SARS-CoV2’den %30-50 daha fazla bulaştırıcı özelliğe sahip olup, çok daha fazla hastaneye yatışa neden oldu. Yine ilk orijinal virüse göre daha öldürücü özelliğe sahipti.
Beta varyantı 2020 yılının sonlarında ilk defa Güney Afrika’da saptandı. Yine Beta varyantının da Covid-19 etkeni orijinal SARS-CoV2’ye göre %50 daha fazla bulaştırıcı olduğu saptandı. Yine daha fazla hastalandırıcı ve ölümcül olduğu gösterildi.
Delta varyantı ise ilk defa 2020 yılının sonlarında Hindistan’da saptandı. Omicron varyantının görülmeye başladığı 2021 yılı sonuna kadar hakim varyant olarak hüküm sürdü. Delta varyantının öncekilere göre iki kat daha fazla bulaştırıcı olduğu saptandı. Delta varyantı ile hastaneye yatış oranlarında belirgin artışlar ortaya çıktı. Aşı yaptırmayan kişilerde Delta varyantı ile gelişen Covid-19 hastalığı çok daha ağır bir seyir gösterdi. Her ne kadar aşılı kişilerde Delta varyantı ile hastalık görülse de böyle olgularda hastaneye yatış gereksinimi ve ağır hastalık oluşumu belirgin daha düşük saptandı. Bu dönemde primer aşıları yapılanlara tekrar dozların yapılması gerekliliği ortaya atıldı.
Omicron varyantı ise ilk defa 2021 yılı Kasım ayı sonlarına doğru Botswana ve Güney Afrika’dan bildirildi. 2022 yılında çok kolay bulaşması ve mevcut antikorların etkisinden kendisini koruyabilmesi nedeniyle hızla vaka sayılarında artışa neden oldu. Omicron’un Delta varyantından farkından birisi Delta’nın aksine Omicron’un daha çok üst solunum yollarına yerleşmesi ve bu nedenle daha çok, özellikle de altta risk faktörleri olmayan kişilerde üst solunum yolu enfeksiyonu belirtilerine neden olmasıydı.
Omicron’un alt varyantı olan Omicron EG.5 (Eris) 2023 yılı başında görülmeye başlayan, özellikle de Ağustos 2023 başından beri vaka sayılarında hızla artışlara neden olan bir alt varyant olup şu ana kadar en bulaşıcı SARS-CoV2 türü olarak kabul edilmektedir. Klinik olarak hastalık klasik Omicron varyantına benzer bir seyir göstermektedir.
Eris virüsü nasıl bulaşıyor?
Omicron EG.5 (Eris)’in bulaşma yolları da daha öncekilerden farklı değildir. Hastalık asıl olarak enfekte bir kişinin öksürmesi, hapşırması, konuşması veya derin nefes alıp-vermesi sırasında dış ortama saçılan solunum sekresyonlarının (damlacıkların) yakınında (2 m ye kadar) bulunan bir kişinin ağız ya da burnuna temas etmesi sonucu bulaşır. Bunun dışında virüs ile kirlenmiş yüzeylere el teması sonrası, ellerin yıkanmadığı durumlarda buruna, ağza hatta gözlere eller temas ettiğinde de hastalık bulaşır. Covid-19’un kapalı ortamlarda daha önce ortamda hasta bir kişi varsa söz konusu ortamda nefes alıp verme sonucu hava yolu ile de nadiren de olsa bulaşmanın gerçekleşebildiği bilinmektedir.
Bu varyant için risk grupları kimler?
Öncelikle Covid-19 hastalığı için risk denildiğinde ne anlam ifade ettiği gözden geçirilecek olursa hastalığın ağır seyir göstermesi, pnömoni (zatüre), çoklu organ yetmezliği ile karşı karşıya kalınması ve hatta ölüm ile sonuçlanması durumudur. Delta varyantından farklı olarak, Omicron varyantı ile Covid-19’a yakalananlarda kişide altta yatan risk faktörü yok ise hastalık genellikle üst solunum yolu enfeksiyonu şeklinde bir seyir göstermekteyken risk faktörü olan kişilerde üst solunum yolu enfeksiyonu şeklinde başlayan hastalık sonrasında alt solunum yolları enfeksiyonu şeklinde de bir seyir gösterebilir. Bu açıdan risk grubundaki kişilerin tedavileri, takipleri ve korunma yöntemleri özellik arz etmektedir.
Omicron EG.5 (Eris) için de risk grubu olarak tanımlanan kişiler; 65 yaş ve üzeri, küçük ve aşısız çocuklar, kronik kalp, akciğer, böbrek ve karaciğer hastalığı olanlar, altta yatan diyabet, hipertansiyon hastalığı bulunanlar, organ nakli yapılanlar, kanser tanılı olgular, kanser tedavisi alanlar, diğer bağışık sistemi baskılayan hastalıkları olanlar ya da bu türden ilaç kullananlar, hamileler ve obez kişilerdir.
Eris varyantı ölümcül mü?
Omicron EG.5 (Eris)’in diğer Omicron varyantlarından daha ağır seyir gösterdiğine ilişkin bir veri henüz elde mevcut değildir. Ancak söz konusu alt varyantın belirmeye başladığı Ağustos 2023 tarihinden itibaren hastalığın şu an için daha yoğun olarak görülmeye başladığı Çin, Güney Kore, Japonya, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve çeşitli Avrupa ülkelerinde hastaneye başvuru sayılarında hızlı artışlar ile birlikte hastaneye yatış oranlarında da artışların söz konusu olduğu belirtilmektedir. Covid-19 günümüzde günlük yaklaşık 80.000 yeni olgu görülmesine ve günlük yaklaşık 175 kişinin hayatını kaybetmesine yol açmaya devam etmektedir. Risk grubundaki kişilerde ağır ve ölümcül seyir riski biraz daha fazla olmakla birlikte hastalığın ilk ortaya çıktığı 2019 yılından beri bugüne kadar tüm dünyada yaklaşık 6 milyon 915 bin kişinin ölümüne yol açtığı göz önünde bulundurulmalıdır.
Eris varyantı testi var mı?
Covid-19 tanısı için kullanılmakta olan ve burun ve boğazdan alınan örnekte virüs antijenini araştıran hızlı testler ya da moleküler yapısını araştıran PCR testler Omicron EG.5 (Eris) tanısında da kullanılmaktadır. Yakınması olan bir kişinin hızlı antijen test sonucunun negatif gelmesi Covid-19 olmadığını göstermez. Ancak hızlı test sonucu pozitif ise tanı için yeterlidir. Yakınması olan ancak hızlı antijen test sonucu negatif gelen bir kişide hızlı antijen testi bir gün sonra yeniden tekrarlanabilir ya da daha iyisi PCR testi tanı amacıyla kullanılır. PCR testi hızlı antijen testine göre duyarlılığı ve özgüllüğü biraz daha yüksek bir testtir.
Eris varyantı teşhisi
Omicron EG.5 (Eris) teşhisi; yakınması olan bir kişide Covid-19 mikrobiyolojik tanısında kullanılan ve burundan ve ağızdan alınan sürüntü örneğinde hızlı antijen testinin ve/veya PCR testinin pozitif bulunması ile konulur.
Eris varyantı tedavisi nasıl olur?
Omicron EG.5 (Eris) varyantı tedavisi için öncelikle belirtildiği şekilde tanının konmuş olması gereklidir. Özellikle altta risk faktörü olan kişilerin tedavilerinin ve takiplerinin konunun uzmanı hekim tarafından yürütülmesi doğru ve uygun olur. Zira böyle olgularda destek tedavi yanı sıra etkene yönelik spesifik tedavinin uygulanması da gerekli olabilir. Burada en önemli nokta altta yatan risk faktöründen herhangi birisi olan olgunun tanısının bir an önce konulması ve olabilen kısa sürede gerekli tedavilere başlanmasıdır. Buradaki kısa süre yakınmalar başladıktan sonraki ilk üç gün olup, süre uzadıkça tedavi ile başarılı sonuç elde etme olasılığı azalabilmektedir.
Eris varyantı korunma yolları neler?
Omicron EG.5 (Eris) varyantı, çok bulaşıcı özelliğe sahip olması ve daha önce hastalığı geçirerek ya da aşı ile vücutta oluşan spesifik antikorların etkisinden kendisini koruyabilme özelliğine sahip olduğundan başta risk grubundaki kişiler olmak üzere kapalı ortamlarda, kalabalık ortamlarda maske kullanmaları, elleri ile bir başka kişinin ellerine temas ettikten ya da herhangi bir yüzeye temas sonrası ellerini yıkamaları alınacak önemli korunma yollarının başında gelmektedir.
Şu an aşı üreticileri Omicron tüm varyantlarına hatta Omicron EG.5 (Eris) alt varyantına da etkili olabilecek bir aşıyı hazırlamak üzere çalışmalarına başlamış olup kısa bir süre içerisinde başta risk grubundaki kişiler olmak üzere kullanıma sunulacağı beklenmektedir. Söz konusu aşının da diğer Covid-19 aşılarında olduğu gibi hastalığa tamamen yakalanmaya karşı bir kalkan görevi oluşturmaktan daha çok söz konusu hastalığın ilerleyerek pnömoni (zatüre) gelişmesine karşı koruyucu bir etki sağlaması amaçlanmaktadır. Zira pnömoni (zatüre) gelişimi Covid-19’da da hayati tehdit oluşumuna neden olabilen bir durumdur.
