Karaciğer, karın boşluğumuzun sağ üst tarafında, kaburgalarımızın hemen arkasında yer alan yer alan vücudumuzun en büyük organıdır ve hayati öneme sahip fonksiyonları yerine getirmektedir. Bunlar arasında bağırsaklarımızdan gelen veya kanda dolaşan toksinlerin temizlenmesi, ilaçların ve alkolün parçalanması ve vücuttan atılması, vücudumuz için gerekli proteinlerin sentezlenmesi, yağ sentezi ve yağın depolanması, sindirim için gerekli olan safranın yapımı, vitamin ve enerjinin depolanması sayılabilir.
Karaciğerimizin sağlıklı çalışması vücudumuzun genel sağlığı açısından da çok önem taşımaktadır. Birçok durum karaciğerimizi etkilemektedir. Karaciğer sağlığımızı kontrol etmek için bazı kan tetkikleri (AST, ALT, ALP, GGT, bilirubinler gibi) kullanılmaktadır. Bu değerlerin yüksek saptanması bazı karaciğer hastalıklarının habercisidir. Ayrıca unutulmamalıdır ki karaciğer hastalıklarının önemli bir kısmında kişi kendisinde herhangi bir şikayet hissetmemektedir. Genellikle tesadüfen yapılan bir testte karaciğer enzim yüksekliği saptanmaktadır. Bu nedenle düzenli sağlık kontrollerinin yapılması da önem taşımaktadır. Peki, karaciğer enzimleri neden yükselir? Hangi önlemler alınabilir? Karaciğer enzimleri yüksek çıkanlar ne yapmalı? Memorial Şişli Hastanesi Gastroenteroloji Bölümü’nden Prof. Dr. Yaşar Çolak anlatıyor…
KARACİĞER ENZİMLERİ NEDEN YÜKSELİR?
Birçok hastalık karaciğer enzim yüksekliğine sebep olmakla birlikte, günümüzde bunun en sık en yaygın nedeni karaciğer yağlanmasıdır. Bunun da ardında genellikle obezite, kilo artışı, kan yağlarının ve şekerin yüksek olması, hareketsizlik ve sağlıksız diyet alışkanlıkları yer almaktadır. Yağlı karaciğer hastalığı tüm dünyada adeta salgın bir hastalık gibi artmış olup artmaya da devam edeceği öngörülmektedir. Yakın gelecekte karaciğer sirozunun ve buna bağlı karaciğer nakillerinin de en sık nedeni karaciğer yağlanması olacaktır.
Bunun dışında alkol tüketimi, ilaç ve bazı bitkisel karışımların yan etkileri de karaciğer enzim yüksekliğine yol açan önemli nedenlerdendir. Bu açıdan gerekmedikçe ve doktorunuz tarafından önerilmedikçe gereksiz ilaç, gereksiz bitkisel takviyeler, vitaminler ve özellikle de içeriği tam olarak bilinmeyen bitki karışımları kullanılmamalıdır. Ayrıca toplama mantarların da zehirli olabileceği ve bazen hayati sonuçlar doğurabileceği de unutulmamalıdır.
Daha önceden daha sık gördüğümüz ancak gerek son yıllardaki tedavi gelişmeleri gerekse aşılar nedeni ile azalma eğiliminde olan hepatit A, B ve C gibi sarılık mikroplarının ve bunlara bağlı karaciğer sirozunun da halen önemli bir etken olduğu bilinmelidir.
Ayrıca demir (hemakromatozis) ve bakır (Wilson Hastalığı) metabolizma bozuklukları gibi bazı doğumsal tablolar da karaciğer enzim yüksekliğinin nedenleri arasındadır.
Son olarak karaciğer içindeki safra yollarını tıkayan taşlar veya tümör ve kanserler de karaciğer enzimlerini yükseltebilmektedir.
KARACİĞER ENZİMİM YÜKSEK ÇIKTI, NE YAPMALIYIM?
Karaciğer ile ilgili tıbbi alan gastroenteroloji bölümü olup bu durumda mutlaka vakit kaybetmeden bir gastroenteroloji uzmanına başvurulmalıdır. Öncelikli olarak karaciğer enzimini yükselten neden ortaya konulmalıdır. Bunun için hasta detaylı sorgulanmalı (İlaç öyküsü, ek hastalıkları, kullandığı ilaçlar, alkol alım miktarı, bitkisel maruziyet varlığı, ailede karaciğer hastalığı olup olmadığının sorgulanması, daha önceden safra taşı olup olmadığı gibi) ve muayene edilmelidir. Ardından genellikle kan tahlili ve karaciğer ultrasonu yapılır. Kan tetkiklerinde başlıca hepatit virüslerinin taranması, kan yağlarına ve şekere bakılması, demir ve bakır miktarının belirlenmesi amaçlanır. Ultrasonda genellikle bakılan karaciğerde yağlanma olup olmaması, safra kanal tıkanıklığı, safra taşı varlığı, karaciğerde kitle, tümör veya kanser olup olmadığıdır. Bu tetkik sonuçlarına göre daha ileri tetkiklere gerek duyulabilir. Bunlardan bir tanesi de fibroscandir. Bu yeni teknolojik cihaz sayesinde karaciğerdeki yağ miktarı ve karaciğerin elastikliği (bir başka deyişle karaciğer sirozu olup olmadığı) biyopsisiz bir şekilde artık anlaşılabilmektedir.
KARACİĞER SAĞLIĞI İÇİN NELERE DİKKAT ETMELİ?
Öncelikli olan karaciğer hastalığına yol açan nedenin ortaya konmasıdır. Örneğin kişide hepatit B veya C saptandıysa mutlak suretle tedaviye başlanmalıdır. Genel olarak karaciğer sağlığının korunması sağlıklı bir yaşam tarzından geçmektedir. Bunun için sağlıklı ve doğal gıdalarla beslenilmeli, özellikle yağlı ve tatlı gıdalardan, katkı maddelerinden uzak durulmalıdır. Son yıllarda özellikle fazla tüketilen nişasta bazlı şekerler, mısır şurupları gibi maddelerden uzak durulmalı mümkün mertebe paketlenmiş gıdalardan kaçınılmalıdır. Gerek kan şekeri gerekse kan yağlarının düşürülmesi için diyetin yanında fiziksel aktivitenin artırılması da önem taşımaktadır. Ancak karaciğer enzimlerinin aşırı yüksek olduğu durumlarda kısa süreli yatak istirahatinin gerekebileceği de akılda tutulmalıdır. Gereksiz hiçbir ilaç (özellikle antibiyotik ve ağrı kesiciler), vitamin veya bitkisel takviye kullanılmamalıdır. Özellikle son yıllarda fazlaca tüketilen vitamin ve bitkisel takviyelerin bazen ciddi karaciğer yan etkileri yapabileceği unutulmamalıdır. Alkol tüketimi de karaciğere zarar veren nedenlerin başında gelmektedir. Bu nedenle yağlı karaciğeri olanlar gibi herhangi bir karaciğer hastalığı varlığında sosyal içicilik düzeyinde dahi olsa alkol tüketimi uygun değildir. Özetle karaciğer sağlığı genel olarak sağlıklı bir hayat tarzı ile ilişkilidir. Bunun yolu da sağlıklı ve doğal gıdalarla beslenmek ve fiziksel aktiviteyi artırmaktan geçmektedir. Bunun dışında da doktor kontrolleri ve rutin kan tahlilleri ihmal edilmemelidir.
