Özge Çolak / Elele.com.tr
Glüten; buğday, arpa ve çavdar dahil olmak üzere birçok tahılda bulunan bir tür protein grubu. Sindirim sistemi problemi ile gün içinde bazı sorunlar yaşayan kişiler çoğu zaman buna neyin sebep olduğunu belirlemekte zorlanabilir. Glüten hassasiyetinden kaynaklanıp kaynaklanmadığını anlamak için doktorun teşhisi gerekir. Peki Glüten hassasiyeti nedir, nasıl anlaşılır? Glüten hassasiyeti olanlar nelere dikkat etmeli? Glüten hassasiyeti olan insanlar hangi tür ekmek yiyebilir? Gastroenteroloji ve Hepatoloji Uzmanı Prof. Dr. Metin Başaranoğlu anlattı…
Glüten hassasiyeti nedir?
Glüten hassasiyeti, çölyak hastalığı olmayan gluten hassasiyeti olarakta bilinir. Glüten hassasiyeti olanlarda, glüten içeren yiyecekleri tüketince sindirim sistemleri bozuk çalışıyormuşçasına şikayetler olur. Ancak, bu kimselerin bağırsaklarında bir iltihap yada hasar yoktur ve besinlerin bozuk emilimide olmaz. Çölyak hastalığından farklı olarak bu durum hassasiyeti olanlarda herhangi hayati bir tehdit yapmaz ayrıca otoimmün bir bozuklukta değildir. Sadece yaşam kalitenizde bir düşmeye neden olur.
Çölyak hastalığına göre şikayetler oldukça hafiftir. Toplumda glüten hassasiyeti olanların oranı %0.5 ila 13 arasında tahmin edilmektedir. Diyetten glüteni çıkardığınız zaman şikayetlerde gider. Kanda otoantikor yoktur.
Sindirim şikayetleri olan birinde Çölyak hastalığına işaret eden antikorların yokluğunda ve buğday alerjisi yoksa glüten duyarlılığından bahsedilebilir.
Glüten hassasiyeti ve glüten alerjisi arasındaki fark nedir?
Glüten alerjisinde, vücudun buğdaydaki spesifik bir bileşene karşı antikor üretmesi söz konusudur; bir tür yiyecek alerjisi diyebiliriz. Burada alerji glüten veya başka bir buğday bileşenine karşı gelişir. Buğday içeren bütün yiyeceklerden uzak durursanız alerjinizde ortaya çıkmayacaktır. Buğday alerjisi çocukluk çağında daha sıktır. Erişkinliğe geçince kaybolabilir. Buğday alerjisi olanların %65 kadarı 12 yaşına kadar bu durumdan kurtulurlar.
Glüten hassasiyeti çölyak hastalığından farklı mı?
Glüten hassasiyeti ve çölyak hastalığı farklı şeylerdir. Çölyak hastalığı olanlarda, glüten ile temas sonrası bağırsaklardaki sağlıklı dokuya karşı antikor üretimi olur. Buda, bağırsaklarda iltihaplanma yapar. Bu tekrarlayan ve uzamış iltihap ince bağırsaklarda uzun dönemde hasara neden olur. Besinlerin emilimi bozulur, ve tedavi edilmezse bu durum ciddi sağlık sorunları yapar.
Glüten hassasiyetinde olası semptomlar neler?
En sık görülen yakınma gaz ve şişkinliktir. Glüten hassasiyeti olanların %50’sinden fazlası kronik tekrarlayıcı ishalden yakınır. Buna karşın %25 kadarı ise kabızlık deneyimler.
Ayrıca, baş ağrısı ve migren atakları yaşayanların tetkiklerinde bir sebep bulunamamışsa gluten duyarlılığı bir neden olabilir. Bir çalışmada 486 glüten hassasiyeti olanların %64 kadarı yorgunluk ve halsizlik bildirmiştir. Başka bir çalışma ise %40 kadarında anksiyete görüldüğünü rapor etti.
Glüten hassasiyeti tanısı nasıl konur? Hangi testler yapılır?
Glüten hassasiyeti tanısı koyduracak bir test yoktur. Çölyak hastalığı şikayetleriniz varsa bir gastroenterolog ile görüşmeniz iyi olur. Öncelikle, yapılacak testlerle çölyak hastası varlığı sorgulanır; çölyak değilseniz buğday hassasiyeti olduğunuz gösterilir yada reddedilir.
Şayet çölyak hastası olmadığınız yapılan testlerle anlaşılırsa gastroenterologunuz size glütensiz diyet programına alır; sadece bir kaç hafta için. Şayet glüten sakınmalı diyetle şikayetleriniz kaybolursa ve sonrasında glüten başladığınızda şikayetler tekrar geri dönerse glüten bu şikayetlerinizin nedeni olabilir demektir.
Testte glüten hassasiyeti çıkmayıp da hassasiyet taşıma durumu söz konusu olabilir mi?
Glüten hassasiyetini ortaya koyan hiç bir test yoktur. Çölyak hastası olup olmadığınızı gösteren testler vardır. Sonrasında da yukarda anlattığım gibi eliminasyon diyeti denenir.
Glüten hassasiyeti nasıl tedavi edilir?
Tamamıyla glüten içeren besinlerin eliminasyonuna/sakınmaya dayanan bir beslenme yaşam tarzıdır. Bunun için bu diyetler konusunda uzmanlaşmış bir diyetisyenle çalışmanızı öneririm. Ancak, bu şekilde sağlıklı ve doyurucu bir glütensiz beslenme programı ile sıkıntısız bir yaşam sürebilirsiniz. Bağırsakların iyileşebilmesi ve şikayetlerin gitmesi için erişkinlerin oldukça sıkı bir diyet planı uygulamaları gerekir.
Hangi besinlerde glüten vardır?
Arpa, buğday ve çavdar glüten içermekte. Maalesef, günümüzde pek çok paketli gıda, içecek ve hatta kozmetik içerisinde glüten barındırmaktadır.
Glüten, geçirgen bağırsak sendromuna neden olur mu?
Gastroenterologlar için geçirgen bağırsak sendromu bir sendrom yada hastalık değildir. Bazı hastalıkların nasıl oluştuğunu anlatmakta kullandığımız bir gri alandır. Örneğin, karaciğer komasının nasıl oluştuğunu anlatırken yada Crohn hastalığı durumunda bağırsaklardaki bozukluğu anlatmak istediğimizde faydalandığımız bir patolojik modeldir.
Öncelikle şunu söylemek gerekir ki glüten hassasiyeti tam olarak anlaşılamamış bir durumdur. Yakın zamanda çalışmalar glüten hassasiyetinin ve İBS (spastik kolon)’nin birlikte görülebileceğini bildirmiştir. İBS ve glüten hassasiyeti yaşamı tehdit edici veya kısaltıcı durumlar olmamakla birlikte yaşam kalitesini düşürebilen durumlardır. Bu nedenle tedavi edilmelidirler.
Gereksiz yere glütensiz diyet uygulamak sakıncalı mı?
Çölyak hastalığı, buğday alerjisi yada glüten hassasiyeti olmadan beslenmeden glüteni çıkarmak gibi önemli bir değişiklik yapmak ciddi bir iştir. Bu nedenle bir gastroenterolog ile konuşmadan yapmayın.
Eliminasyon diyetlerinin glütene iyi geldiğine dair bir inanış var bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Bu tip diyetlerin en bilineni FODMAPs’tir. Bu uygulaması oldukça zor, tatbiki uzun dönemli mümkün olmayan sakıncalı bir diyet tipidir. Klinik çalışma amaçlı deneysel kullanım dışında önerilmez.
Glüten hassasiyeti olan insanlar hangi tür ekmek yiyebilir? Glüten içermeyen buğday vs var mıdır?
Mısırdan, patatesten hatta İtalya’nın bir bölgesinde yapıldığı gibi kestaneden yapılmış ekmek tüketebilirler. Ancak, ekmek hazırlanırken kontaminasyon ve glüten bulaş olmamalıdır.
Örneğin mayalı ürünler de glüten hassasiyeti olan bireylere dokunur mu?
İçeriğinde glüten olan her şey sıkıntı yapacaktır.
Aynı şekilde laktoz intoleransı da görülen bir durum mudur?
Benzer şekilde laktoz intoleransı olanlarda da sindirim şikayetleri; gaz-şişkinlik, ishal ve karın ağrısı görülebilir. Ayırıcı tanıda düşünülmelidir.
Herkes glütenden kaçınmalı mı?
Çölyak hastalığı veya buğday alerjisi yada glüten hassasiyetiniz yoksa glütenden kaçınmanız gerekmez.
Fruktoz intoleransı nedir? Glüten hassasiyeti ile karıştırılabilir mi?
İnsanoğlu kişiden kişiye değişen bir fruktoz işleme kapasitesine sahiptir. Meyve vb gıdalarla gelen vücuda giren fruktoz miktarı sıklıkla 25 gr ve altıdır. Ancak, gıda endüstrisinin mısır şurubunu meşrubattan soslara, çikolatadan gofrete kadar kullanması nedeniyle artık gündelik hayatta vücuda günde 25 gramdan fazla mısır şurubu&fruktoz alınıyor. Buda bir kısmımızda karın ağrısı, gaz, şişkinlik ve ishal nedeni oluyor. Bu nedenle glüten hassasiyeti demeden önce günlük fruktoz tüketimi sorgulanmalı ve doğru bir şekilde ortaya konmalıdır.
Glütensiz ürünler daha mı sağlıklı?
Çölyak hastası, gluten hassasiyeti yada buğday alerjisi olan bir birey değilseniz cevabım: Hayır.
Glüten hassasiyetinden korunmak için nelere dikkat etmek gerekir? Sadece beslenme anlamında değil, şampuanlarda dahi bulunan glütenler zararlı olur mu?
Öncelikle şunun altını çizmeliyim ki; “gluten free” yani “glutensiz” etiketli ürünlerde bile glüten vardır, ancak miktarı oldukça düşük olup ürünün %0.2’si kadar olur. Ayrıca, çok sayıda işlenmiş ve paketlenmiş yiyecek ve içecekte glüten içerir bunlar arasında; bira, makarna, kek, kurabiye, şekerlemeler, krakerler ve salata sosları yer alır.
Tüketeceğiniz gıdanın etiketini dikkatlice okumanız gerekmektedir. Etiketinde glütensiz yazmayan her ürünü glüten içerir kabul etmelisiniz. Çapraz bulaşı iyi bilmeniz gerekir. Yemek yiyeceğiniz restoranın mutfağında kısa bir gezinti yapıp glütensiz yiyeceklerin hazırlandığını görmelisiniz. Evde bir kaç kişi birlikte yaşıyorsa bulaş ihtimali daha fazla olur. Örneğin sizin ekmek yapma makinanızda sizden önce biri glütenli ekmek yapamaz, yapmamalıdır. İçinde glüten olmayan besinler; işlenmemiş et, balık, kümes hayvanları, yumurta, meyve ve sebzeler, çoğu süt ve süt ürünleri, işlenmemiş kuruyemişler. Yiyecek dışında glütenin olduğu diğer kaynaklar: kozmetikler, diş macunu, deodorant, ve ilaçlardır.
İLGİLİ İÇERİKLER
Prof. Dr. Metin Başaranoğlu’nun diğer yazıları Geçirgen (Sızdıran) Bağırsak Sendromu’na ve Beyaz yakalılar neden diğer kişilere göre daha çok hastalık yaşıyor? yazısına da göz atabilirsiniz.
