Deprem, maden göçükleri, binaların patlama sonucu yıkılması, ezilme ile sonuçlanan trafik kazaları, çığ düşmesi, toprak kayması, savaş alanlarındaki bombalamalar gibi travmatik nedenler sonrası crush sendromu görülebiliyor. Peki, crush sendromu nedir? Medipol Çamlıca Üniversite Hastanesi / Ortopedi ve Travmatoloji Dr. Öğr. Üyesi Aybars Tekcan, Crush Sendromuna dair merak edilenleri anlattı.
Crush sendromu nedir? Crush sendromu neden olur?
Türkiye’de asrın felaketi olarak adlandırılan merkez üssü Kahramanmaraş olan ve 10 ili birden etkileyen depremin ardından ‘Crush sendromu’ gündeme geldi. Crush sendromu, dokuların uzun süreli basıya maruz kalması sonucunda gelişen şok ve böbrek yetmezliğinin bulunduğu sendromdur. En yakın örneği ise 17 Ağustos depremi sonrasıdır. Gölcük depremi sonrasında Crush sendromu binlerce kişinin ölümüne neden olmuştu.
Crush sendromunda vücut dokularının kısmen veya tamamen ezilmesi, baskıya maruz kalması sonucunda oluşan ödem, şok, böbrek yetmezliği, kalp ve solunum yetmezliği gibi sonuçlar doğuruyor. Büyük depremlerde sağ çıkarılan kişilerin birçoğunda Crush sendromu görülüyor. Crush’ın kelime olarak ‘ezilme’ anlamına geliyor.
Crush sendromu; depremler, iş ve trafik kazalarındaki darbeler, çığ düşmesi ile kar kitlesinin altında kalma gibi afetlerde kişinin ezilme biçiminde yaralanması, uzun süreli sıkışması ve hareketsizlik sonucunda ortaya çıkan belirgin doku zedelenmesi ve kas nekrozuna yol açan bir durumdur. Uzun süreli kas basısı sonucunda miyoglobinler dolaşıma geçer ve böbreklerde tıkanma yaparak böbrek yetmezliği oluşturuyor. Enkaz altında kalanlarda sıklıkla görülen bu sendrom, müdahalenin gecikmesi durumunda ölümcül sonuçlar yaratabilir.
Crush sendromunu tetikleyen olay kasların belirli bir süre baskı altında kalması ve buna bağlı olarak, kasa giden kan akımının yavaşlaması veya durmasıdır. Kaslar, fasia denilen çok fazla elastik olmayan sıkı kılıflar içindedir. Enkaz altında sıkışan uzuvdaki kas kitlesi, dış baskı sonucunda şişmeye (ödem) başlar. Şişerek genişlemeye çalışan kasları, onları çepeçevre saran kılıfları engeller ve ek bir baskı kuvveti yaratır. Bu durumda kas, karşılaştığı travmanın basısına ek olarak kendi kılıfının da baskısı altına girer. Hem enkaz hem de kendi kılıfının baskısı altında sıkışan kaslardaki kan akımı iyice yavaşlar. Kan akımınn azalması neticesinde kasa yeterince oksijen gidemez ve enerji için gerekli olan ATP üretilemez. Önlenmediği takdirde bu durum hayati tehlike yaratır.
Crush sendromu belirtileri neler?
Koyu kırmızı renkte idrarın olması ya da idrarın hiç olmaması, dokularda ödem, tansiyon düşüklüğü belirtileri arasındadır.
Crush sendromu nasıl tedavi edilir? Ne verilmeli?
Kan dolaşımındaki sıvı miktarının damar yoluyla verilen sıvı ile arttırılması ilk tedavidir. İdrar söktürücüler yapılarak idrar çıkışı sağlanmaya çalışılır. Bu hastalarda potasyum yükselerek tehlikeli seviyelere ulaşır. Yanlış müdahaleler kas dokusunda biriken hücre içi sıvının kana karışarak böbrek ve karaciğer gibi organların işleyişini bozmasına, dolayısıyla ölüme sebebiyet verebilir. Bu nedenle olanak varsa periferik damar yolu enkaz/göçük altındayken açılmalı ve uygun solüsyon serum yolu ile hastaya verilmelidir.
Crush sendromunda ilk müdahale nasıl olmalı?
Crush sendromundan kaynaklanan komplikasyonlardan ölüm ve sakatlanmayı azaltmada en önemli basamağın erken kurtarma ve erken tedavidir. Crush sendromu hayatı tehdit edebilen önemli bir sendromdur. Uygun tedaviler ile Crush sendromuna bağlı ölümler en aza inebilir. Gerekli hallerde diyaliz uygulanabilir. Ödemli uzuvlarda basıncın azaltılması için gevşetme (Fasyotomi) yapılabilir. Bazı hallerde uzuvların alınması (amputasyon) gerekli olabilir.
