Baş dönmesi ve denge sorunlarına sebep olan vertigo, günlük yaşamı ciddi anlamda etkileyebiliyor. Koç Üniversitesi Hastanesi Kulak Burun Boğaz, Baş ve Boyun Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Cem Uzun vertigo belirtileri, nedenleri, teşhisi ve tedavisi ile ilgili merak edilenleri anlattı.
Vertigo nedir?
Vertigo ismi aslında gerçek bir dönme halüsinasyonu olan şiddetli baş dönmesine verilen Latince kökenli bir kelimedir. Tıpta vertigo, doktorlar tarafından kişinin kendisinin veya etrafının döndüğünü hissettiği baş dönmesi şikayeti olarak anlaşılır. Halk arasında ise vertigo, çoğu zaman benin paroksismal pozisyonel vertigo hastalığının kastedildiği bir ifadedir.
Vertigo neden olur?
Denge, iç kulaktaki denge merkezi, görme ve derin duyudan gelen algıların merkezi sinir sisteminde değerlendirilmesi ve ilgili kaslara motor uyarıların gitmesiyle oluşur. Genel olarak baktığımızda, dengeyi olumsuz etkileyerek vertigo veya baş dönmesi şikayetine yol açan birçok hastalık vardır. Çoğu zaman iç kulaktaki denge sistemiyle ilgili hastalıklara bağlı olarak karşımıza çıkmakla beraber, bazen vertigonun nedeni ciddi nörolojik veya kardiyolojik hastalıklar olabilir. Bu nedenle vertigonun doğru tanısı çok önemlidir
Vertigo belirtileri neler?
Vertigo ile birlikte gelen belirtiler bulantı, kusma, işitme kaybı, çınlama ve kulak, nörolojik, görme ve kalp-damar gibi sistemlere ilgili şikayetlerdir.
Vertigo teşhisi nasıl konulur?
Tanıda en önemli unsur, dikkatli ve detaylı bir sorgulamayla hastadan alınacak bilgidir. Burada özellikle vertigonun şekli, süresi, beraberindeki diğer şikayetler (bulantı, kusma, işitme kaybı, çınlama ve kulak, nörolojik, görme ve kalp-damar gibi sistemlerle ilgili diğer şikayetler) ve bu sistemlerle ilgili muayene bulguları önemlidir. Denge ve işitmenin değerlendirildiği bazı testler oldukça yardımcıdır. Bazı durumlarda radyolojik açıdan da değerlendirme gerekebilir.
Vertigoya yol açan hastalıklar neler?
Vertigoya en sık neden olan hastalıklar genellikle iç kulak hastalıklarıdır. Hastanın sorgusu, muayene ve test sonuçlarına göre kulak burun boğaz uzmanının yanı sıra, nöroloji gibi alanların uzmanlarına da danışmak gerekebilir (örneğin vestibüler migren, psikojenik vertigo, beyin, beyin sapı ve beyincik tümörleri açısından).
- İç kulak hastalıkları arasında vertigonun sıklıkla nedeni “benin paroksismal pozisyonel vertigo”dur. Burada baş hareketleri ile özellikle başın belirli pozisyonlarında ortaya çıkan, birkaç saniye ile 1-2 dakika arasında süren şiddetli baş dönmesi olur. İşitme normaldir, baş dönmesine bulantı ve kusma eşlik edebilir.
- Bunun dışında, vertigo eğer 10-15 dakikadan 24 saate kadar sürüyorsa, beraberinde işitme kaybı, çınlama, kulakta dolgunluk hissi oluyorsa, nedeni “Meniere hastalığı” olabilir.
- Günler veya haftalar süren vertigoda ise “vestibüler nörit” denilen denge sinirinin iltihabı akla gelir. Bu durumda işitme normaldir.
- Dengeye olumsuz etki yapabilen bazı ilaçlar vardır. Bunların kullanımına bağlı olarak aylar süren ve daha çok dengesizlik tarzında olan baş dönmesi görülebilir.
- Eğer hastada muayene sırasında kulak zarında delik ve iltihabi akıntı varsa, vertigonun nedeni enfeksiyonun iç kulağa ilerlemesiyle oluşan iç kulak iltihabıdır (labirentit).
- Ani basınç artışıyla vertigo meydana gelmişse, iç kulak pencerelerinden birinde hasarlanmayla birlikte iç kulak sıvısının orta kulağa boşalması (labirent fistülü) söz konusu olabilir.
Vertigo ataklarında neler yapılmalı? Ataklar ne kadar sürer?
Vertigo sırasında hastalar düşüp bir yerlerini çarpmamaya, eğer bir iş yapıyorlarsa, bir kazaya sebep vermemeye dikkat etmelidirler. Sakin kalmaya çalışmalı, panik yapmamalıdır. Bunun için çoğu zaman hayatı tehdit edici olmadığını hatırlamak gerekir. Ani baş hareketlerinden sakınmalı ve en kısa zamanda öncelikle bir kulak burun boğaz uzmanına gidilmesi gerekir.
Vertigo nasıl geçer, tedavi yöntemleri nelerdir?
En sık görülen vertigo nedeni olan benin paroksismal pozisyonel vertigo, başın uzaydaki pozisyonunu algılayarak beyne bilgi ileten yarım daire kanallarının tutulumuna bağlı olarak oluşur. Bu kanallarda olmaması gereken kalsiyum karbonat kristallerinin buraya gelip, ya kanal boyunca ya da algı bölgelerinde birikimi sonucu özellikle tutulan kanal düzlemindeki baş hareketiyle uyarılan pozisyon bilgisi yeterince algılanamaz ve vertigo meydana gelir. Bu nedenle, tanıda da hastalara değişik baş pozisyonları verilerek yapılan testler kullanılır.
Tedavide amaç yarım daire kanallarındaki bu kristallerin buradan uzaklaştırılmasıdır. Eskiden vertigo tedavisinde birçok ilaç kullanılıyor olsa da, hastalar bu tedavilerden yeterince fayda görememişlerdir. Halbuki günümüzde vertigoya neden olan mekanizma daha iyi bilindiği için, bazı manevralarla benin paroksismal pozisyonel vertigo, mevcut kristallerin kanaldan dışarı atılıp tekrar oluşması engellenerek, 1-2 hareketle kısa bir sürede tedavi edilebilmektedir.
Vertigo hastaları nelere dikkat etmeli?
Tedavi gören hastaların ilk hafta sağa, sola ve arkaya ani baş hareketlerinden sakınması, yüksek yastıkla sırt üstü yatmaları, istirahat etmeleri, daha sonra da stresten uzak kalmaları ve kafaya darbe almamaları önerilir.
Vertigoya iyi gelen şeyler neler?
Genel olarak vertigoya neden olan hastalıklar açısından bu önerilerin yanı sıra, aşırı tuzlu, salamura ürünlerden ve alerji yapması muhtemel gıda tüketiminden, aşırı alkol, kahve, çay, çikolata ve sigaradan uzak durulması önerilir. Bol su içilmesi, vitamin ve kan değerleri açısından yeterli beslenme, dengeyi çalıştıran egzersizlerin yapılması ve iyi bir ruh sağlığı da vertigoya sebep olan hastalıkların önlenmesi açısından önemlidir.
