Plaj sözü üzerine düşünürken en evvel aklıma İtalyan muharrir Elena Ferrante’nin Karanlık Kız romanındaki bayan kahraman Leda geliyor. Ders yılı bitiminde özgürlüğünün tadını çıkarmak için Napoli yakınlarında bir plaj konutu kiralayan Leda şemsiyesinin altına uzanıp başını boşaltmayı hayal ederken kumsalda gözüne çarpan kalabalık Napolili bir ailenin imgeleri üzerinden kendi hayatının muhasebesine girecek, kadınlık ve annelikle ilgili bir yüzleşme yaşayacaktır. Plajda olmak derin bir sorgulamayı da beraberinde getirir kısaca Leda için…
İngiliz müellif Ian McEwan ise On Chesil Beach kitabında, yeni evli ve balayı için Chesil plajında bir otele yerleşen iki gencin kıyıda ve otelde geçirdikleri müddet boyunca yaşadıkları his fırtınalarına, cinsellik problemlerine, endişelerine ve evlilik için nasıl da uyumsuz olduklarını fark etmelerine odaklanıyor. Plaj, balayı ve beraberliklerine başlamak için gelen çiftin trajik ayrılığına sahne oluyor.
Plaj, halk ve özel plaj ayrımıyla toplumsal sınıfların ortaya çıktığı, çıplaklıkla birlikte daha da barizleşen genç/yaşlı, zayıf/şişman kategorileriyle ayrımcılığın ve eşitsizliğin sertleştiği bir yer aslında.
Plaj deyip geçmeyin, Cervantes’ten Victor Hugo’ya, Shakespeare’den Joyce’a birçok muharrir ve filozof, karayla denizin birleştiği bu noktayla ilgili kalem oynatmış, plajın farniente’nin eşanlamlısı olmaktan çok uzak, karmaşık, özgürleştiren ve bazen de gerilim yaratan bir yer olduğundan dem vurmuşlar. Yukardaki örneklerin de gösterdiği üzere plaj bir dönüm noktası, kıymetli bir evre, bilinçlenme anı ve kırılma noktası…
Unutmadan, ideolojinin tarihte deniz kenarında, Ege’deki antik liman kenti Milet’te doğduğunu hatırlatalım; kısaca plaj çok evvelden beri ideolojiyle yakın bağlantıda.
Fransız filozof Jean Louis Cianni de geçtiğimiz yıl yayımladığı kitabı Philosopher a la plage’da (Plajda ideoloji yapmak) plajda apayrı bir yaz mevsiminin yaşanabileceğinin altını çizerken süratle geçiyor duygusu yaratan tatilden azamî faydalanmanın da yollarını arıyor.
Tatil hiç bitmesin diyenler ve bilhassa sonu düşünmekten anın keyfini çıkaramayanlar için bir plaj güzellemesi…
BİRİNCİ KISIM: SONSUZLUK HİSSİ
Ve tatildesiniz… Süratli geçen, bin bir plan ve program, niyet, tertip, elektronik posta, yetişememe tasasıyla geçen uzun bir kış devrinden sonra önünüzde hiç bitmeyecekmişçesine uzanan tatilin birinci günündesiniz. Bu kere vakti siz denetim ediyorsunuz, oburu değil. Her anını doldurmaya meyilli, daima bir sonraki adımı düşünen teknoloji nesli için bu boşlukla baş başa kalmak, onunla baş etmek epey şaşırtan ve sarsıcı olabiliyor bazen. Mail’lerime mi karşılık versem, şu projeyi mi sonlandırsam, sunum üzerine mi çalışsam, trafikten nasıl kaçsam üzere sorulardan dondurma mı yesem yoksa milkshake mi içsem, hangi kitabı okumaya başlasam, denize mi havuza mı girsem, kokteyl mi alsam, akşam yemeğine ne giysem sorularına geçmek, kısaca değişik bir boyutta, anda yaşamaya başlamak hem çok zevkli, kolay lakin bazen de karmaşık olabiliyor.
Jean-Louis Cianni, “Tatilde kendi özgürlüğünüzle, benliğinizle yapayalnızsınız. Çalışırken sırtlandığınız sorumlu sorumlulukların size vakit bırakmadığı hayatınızla ilgili kıymetli kararlar, pişmanlıklar ya da mutluluklar üzerinde düşünmek için uzun bir vakit dilimi var önünüzde. Yeni bir devir başlıyor” diye not düşüyor. Sahiden de çoğumuz otomatiğe bağlanmış robotik hayatlarımızda kendimizle ilgili değerli sorgulamaları pas geçmiyor, zamansızlığa sığınıp tahminen de kaygılarımızın pençesinde birçoklarını ertelemiyor muyuz?
Söz filozoflardan ya da ideolojiden açıldı diye size plajda Hegel, Spinoza ya da Husserl okumanızı tavsiye edeceğimizi zannediyorsanız yanılıyorsunuz. Tam aksine sizler birer filozof olup kendi hayatınız üzerinde ideoloji yapacaksınız…
İKİNCİ KISIM: ANDA KALMAK
Tatilin tam ortasına geldiniz. Kaç gündür orada olduğunuzu hatırlamıyor olabilirsiniz, güya hayatınızda hiç çalışmamış ya da gelecekte hiç çalışmayacak hissini yaşıyorsunuz; zira yalnızca andasınız, dün ve yarın yok. Ve işte bu anda hayatınız, yaptıklarınız ve geleceğiniz üzerine düşünmeye başlıyorsunuz. Beşerlerle kurduğunuz dostlukları, insan bağlantılarındaki muvaffakiyet ya da başarısızlıklarınızı, meslek planlarınızı gözden geçirme fırsatı yakalıyor, kendinizle derin bir yüzleşmeye giriyorsunuz. Ve burada, bu sorgulama sonucunda tanıştığınız, yine bulduğunuz ve yüzleştiğiniz yeni ben’le tatil sonrası farklı bir yola girebilir, hayatınızı dönüştürebilirsiniz. Şöyle anlatıyor Jean-Louis Cianni: “Çalışırken, ya geçmişin pişmanlıkları hakkında baş yorar ya da daima yarını kurarsınız. Meğer tatil size anın, şimdiki vaktin pahasını anlatırken geleceği lehinize çevirebilmenin de yollarını gösterir, büsbütün sizin gücünüz sayesinde elbette.” Aslında tatil her ne kadar sonsuz bir boşluk olarak algılansa da bu boşluk, diğerleri için değil de kendinize çalışabildiğiniz ve yatırım yapabileceğiniz bir vakit dilimine dönüşebilir. Cianni kitabında, “Tatilde herkes kendi ‘plajını’ bulur” diye yazıyor.
“TATİL, SESSİZ BİR HESAPLAŞMA…”
ELLE Türkiye Yazı İşleri Müdürü Suzan Yurdacan, tatil boyunca nasıl bir sorgulama yaşadığını anlatırken dönüş sendromundan kurtulmanın da anahtarını veriyor: “Plajda olmak, daha doğrusu gölgede/şemsiye altında denizi izlemek ve istediğim vakit denize gireceğimi bilmek benim için mutluluğun tanımı üzere. Fakat beni çok fazla düşünmeye de iter. Denize bakmak meditasyon üzere olduğu için, uzun uzun yaptıklarımı düşünürüm. Aklıma en çok yanlış davranışlarım, yapmamam gerekenler gelir. Bu beni üzmez/yormaz zira dediğim üzere, rahat bir an olduğu için, yalnızca bir nevi sessiz bir hesaplaşma üzeredir, ruhuma güzel gelir. Deniz kenarında çok fazla şükrederim, başıma gelen hoş şeyleri tek tek sıralar, ne kadar şanslı olduğumu hatırlarım. Plajda, denize yakın olmak daima bu etkiyi yaratır. Kitap seçimi konusunda daima ikilem yaşarım. Sürükleyici bir kitap olunca denize girmeyi ihmal edebilirim diye önemli endişelenirim. Baş daima ideoloji (!) bari kitap daha hafif olsun isterim. Hafif derken, pembe romanlar sevmem. Biyografilere bayılırım. Denizi izleyip hayaller kurmayı, dalga sesleri eşliğinde meditasyon yapmayı severim. Mecmua okuyup kıyafet seçmece oyunu (kendi uydurmam) beni daima eğlendirir. Tatilde mail bakmam, bu benim için kuraldır.
Tatil ruh haline çabucak geçiş yaparım. Hem yavaşlar hem de çok enerjik hissederim. Son ana kadar da biteceğini, bittiğini düşünmem. Yola çıkana kadar inkar! İşim çok ağırken dahi eğlenmeye, bir yerlere gitmeye çalışırım. Bazen birkaç saatlik bir kaçış bile tatildir, tatil olabilir. Mühleti kıymetsiz, bazen iki saatlik bir eğlence/davet/güzel bir yemek bu istikrarda benim için değerli bir adımdır.”
“DÖNÜŞTE PAZARTESİ SENDROMU YAŞAMIYORUM”
ELLE Online Yayın Direktörü Deniz Ünaldı, en parlak fikirlerin tatildeyken geldiğini hatırlatarak aslında durmanın ve yavaşlamanın yaratıcılık ve yenilikle temaslı olduğunun da altını çiziyor:
“Tatil hissine ruhen otel odasına girdiğim saniye adapte olurum, fizikî olarak da bikinimi giyip kendimi kıyıya atmak çoklukla yedi saniyemi alır. Sanırım bu dünyada beni en keyifli eden şey, çıplak ayaklar… Gerçek bir yaz insanı olarak sıcağın, suyun ve kumun terapisine inanıyorum. Tatil ortamında minimal giyinerek neredeyse çıplak olmak ile ruhumuzdan kasvetleri atıp kendimizi tatilin rahatlığına bırakmak birebir şey… Tatilin başında hissedilen güya hiç bitmeyecekmiş hissi, harikulade bir özgürlük duygusu veriyor. İşimin tabiatı gereği yıllardır hiç (ara orta da olsa) işle ilgilenmek durumunda olmadığım, telefonumu uzun müddet bir kenara bırakabildiğim bir tatil geçirmedim. Ancak durum bu olunca, en taze fikir ve parlak tahlillerin de beşere tatilde, öbür hiçbir şey yapmazken geldiğini deneyim ettim. Gerilim, kentin ritmi, birçok şeye yetişme gereksinimi, mecburiyet, üretimimizi önemli biçimde yavaşlatıyor. Kıyıda yürürüm, yüzerim, kitap okurum, tavla oynarım, bir şeyler dinlerim… Tatilde çoklukla sevinçli, komik biyografiler okumayı severim. Mindy Kaling, Tina Fey, Amy Poehler, Russell Brand… Kıyıda okurken yahut kulaklıkla stand-up dinlerken kendi kendime kıkırdamak en sevdiğim plaj cümbüşü…
Tatilin sonu olağan ki en sevdiğim yeri diyemem ancak Pazartesi sendromu da yaşamıyorum dönüşte. Zira dinlendirici bir tatil sonrası Pazartesi günü, memnun bir çalışma günü demek benim için… Tahminen de bu daima bir sonraki tatilin fazla uzakta olmadığını düşündüğümdendir.”
ÜÇÜNCÜ KISIM: DÖNÜŞ VE YİNE DOĞUŞ
Tatilin sonuna yaklaşırken elimizden her şeyin kayıp gittiğini düşünür ve her şeyi organize etmeye alışmış beşerler olarak tüm yapılabilecekleri son günlere sığdırmaya çalışır, birden hızlanır, vakti yakalamaya çalışırız. Fransız sinema direktörü Gilles Vernet tatilin akışını insan hayatına benzetiyor: “En başta, tatilin birinci günlerinde tıpkı gençlikte olduğu üzere sınırsız bir vakit dilimine hükmettiğimizi düşünür, sonrasında ise yaşlanırken elimizden kayıp gidenlere yetişmek için çok süratli ve gerilimli yaşarız.” Bu da, anı kaçırmaya, anda yaşanan hoşluklara odaklanamamaya sebebiyet verir. Aslında tatilde ve plajda yaşadığınız düşünme devri bu son süreci bir son değil de hayatın farklı bir ritmi üzere algılamanıza yardımcı olacaktır. İş hayatınızı, dostluk ve aşk bağlarınızı gözden geçirdiğiniz süreçte verdiğiniz kararlar ve yaşadığınız değişimle eve/işe dönüş daha az acılı olurken, bu değişimleri uygulamaya sokmak, apayrı bir ben olarak işe başlamak, yoğunluk ve gerilimle baş etmek için sizi motive edecektir.
Plaj, sonsuzluğu, uzayıp giden ve hiç bitmeyecekmiş üzere gelen gerçekliğiyle bir yandan sonsuz hayalleri besler, daima düşündürür, dimağınızı canlı meblağ ve bir yandan da tatilin tıpkı sonsuzlukta devam edeceği sanrısını yaratır.
Hepinizin bol ideolojili, anda kalacağınız ve keyifli anıları sonsuzlaştırabileceğiniz tatilleriniz olsun…
“PLAJ EHLİLEŞTİRİLMİŞ DENİZDİR…”
Çağdaş Türk edebiyatının değerli muharrirlerinden Müge İplikçi plajın çağrıştırdıklarını kaleme aldı:
“Plajda olmak, plajına bağlı! Plajdayken, su pak, plaj ortamı deniz, kum ve güneş üçlüsüne tartı veriyor ve ses, tabiatın sesine kulak kesiliyorsa, elbette, az sonra kavuşacağım sular ve özgürlük düşer aklıma. O noktada şahsî tecrübelerimi ve hayatımı pek düşünmem; düşündüğüm hayatın ta kendisidir… Hayatın kendisi, hayattan kaçtıklarımız değil, içimizdeki sesle buluşandır o anda.
O noktada hayat bütün hayatları aşan ve önümde uzayıp giden bir atlastır. Dalgalar, mavi, yeşil, yosun ve kacı… Plaj, ehlileştirilmiş bir denizdir, bunu kabul etsem de, onun önünde uzayıp giden ufuk öteki bir vakte hamiledir. Tuzun kokusudur, örneğin. Ya da üzerinizden geçen bir bulutun güneşi kısa kısa kesmesi; o esler esnasında derinizin ne kadar yandığını unutmanızdır. Plajda kitap okumam, keyfim yerindeyse notlar alarak süratle müellifim. Boş durmayı severim. Severim ancak yazmak bu boşluğu kesmez. Tam zıddı ona el verir. Birlikte öbür bir vakte akarız.
Tatilin birinci ve son günü diye bir şey yoktur zihnimde, tatil vardır. İş de. Benim için iş çabucak her yerdir. Sevdiğim işi yaptığım için bu türlü elbette! Bu yüzden olsa gerek özel bir tatil merakım da yoktur. Dünya oradadır ve keşfe açıktır. Siz keşfedersiniz. Bazen düşlerinizde, bazen daha gerçek bir biçimde. Gidersiniz… Lakin tüm bu gidişlere karşın denizi ve okyanusu farklı sevdiğimi sizlerden saklayacak değilim.”
YAZI: SELİN MİLOŞYAN
