Desen, nesne, görüntü, ses ve performans üzere farklı öğeleri bir ortaya getiren yapıtı konuşmak üzere Eviner’in atölyesindeyiz.
İnci Eviner’in Venedik’teki enstalasyonunun mimari çizimlerine, daha evvelki stantlarında yer alan çeşitli nesnelere, fotoğraflara, sanat kitaplarına, görüntülerinde kullandığı kostümlere rastlayabileceğiniz Haliç’teki geniş ve ferah atölye, aldığı süper ışıkla ilham verici bir çalışma ortamı sunuyor.
Bu çok katmanlı, karmaşık ve sanatsal resme bakınca sanatkarın güçlü ruh halini biraz olsun anlayabilirsiniz fakat onu daha güzel tanımak için öncelikle fotoğrafla başladığı sanat hayatını nasıl besleyip bu noktaya getirdiğini sorarak başlıyoruz sohbete: “Güzel Sanatlar Akademisi’nde fotoğraf eğitimi aldım. O yıllarda sanat alanları ortasında keskin sonlar vardı ve lakin bir disiplinde eğitim alabiliyordunuz. Akademi, periyodun sanat ve sanatçı profilini şekillendiren aktif bir kurumdu ve bu yanıyla hayallerimi gerçekleştirebileceğim bir ortam sunuyordu bana. Lakin başka yandan konservatif eğitim anlayışı beni daima dışarı gerçek itiyordu. İşte bu çelişkilerle başa çıkmaya çalışırken sanat anlayışım ve pratiğim şekillendi. Tuval resmi ile bir türlü barışamamıştım lakin desen çizmek benim için çok daha özgürleştirici bir pratikti. Daha sonraki yıllarda, çizerek düşünmenin insanın zihnini nasıl açtığını ve sanat üretimine nasıl süreklilik sağladığını yaşadım ve gördüm. Üstelik desen çizmek için yalnızca kağıt ve kaleme gereksiniminiz var ve her yerde çizebilirsiniz. Desen birebir vakitte özgüvenimi pekiştirdi ve kendimi öbür disiplinlere yakın hissetmeme önayak oldu.”
İNCİ EVİNER’İN DÜNYASI
Disiplinlerarası çalışan İnci Eviner’in yapıtlarında genel olarak, sosyo-kültürel ve politik bir yapı içinde bayan kimliğini, toplumsal cinsiyet ve kimlik siyasetlerini incelediğini hatırlatalım. Şöyle aktarıyor fikirlerini: “Kimlik siyasetleri yalnız bizi değil tüm dünyayı krize sokan çok katmanlı bir sıkıntı. Üstelik bu kültürde doğup büyüdüğüm için bu sorunun direkt şahidiyim ve bunun tartısını taşıyorum. Türkiye’yi dünyada olup biten toplumsal travmalarla alakası içinde fakat kendime ve izleyicilere teorileştirmeden, ülkeyle ilgili yargıda bulunmadan göstermek istiyorum. Bunu, elbette bildiğim tek yoldan yani kendi sanat pratiğimin içinde ilerleyerek, hareketli imgeler, desen, ses ve yerleştirmelerden oluşan bir dünya kurarak gerçekleştiriyorum.”
KİMLİKLER OLUŞMADAN EVVEL NE VARDI?
Peki kimlik sorunu Venedik Bienali Türkiye Pavyonu’nda sergilenecek ‘Biz, Öteki Yerde’ye nasıl yansıyor? Eviner, Türkiye Pavyonu’nu dev bir sahneye dönüştürecek ve buradaki desenler, mimari öğeler, görüntüler, ses yerleştirmeleri ve nesnelerle bakın bizlere neler düşündürecek: “Günümüzde kimlik siyasetlerinin ölümcül sonuçlarını görüyor ve yaşıyoruz. Hasebiyle yapıtımda kimlikler şimdi oluşmadan evvelki durumun ne olabileceğini hayal ediyorum. ‘Biz, Öteki Yerde’ için kuracağım sahnede yarısı kayıp sandalye ve yataklar, yarım pisuarlar; tüm kimlikleri kucaklayacak bir canlı tarifine neden ulaşamadığımızı sorgulayacak. Yani çıplak insan olmakla vatandaş, insan, hayvan, Türkiyeli ve dünyalı olmak ortasında bir boşluktan sorularımı soruyorum. Daima tekrar tanımlanmak zorunda kalan insanlık durumunu duyumsal ve duygusal bir sahneye dönüştürerek bir tecrübe alanı oluşturmayı düşünüyorum.”
11 Mayıs tarihinde başlayan ve 24 Kasım 2019’a kadar devam edecek Venedik Bienali 58. Memleketler arası Sanat Standı, İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) uyumunda düzenleniyor. Türkiye Pavyonu’nda, Kadir Has Üniversitesi’nde Sanat ve Tasarım Fakültesi öğretim üyeliği vazifesini yürüten, çağdaş sanatçı Doç. İnci Eviner’in ‘Biz, Diğer Yerde’ başlıklı yapıtı sergileniyor.
İnci Eviner, ‘Biz, Öbür Yerde’ isimli yapıtında farklı disiplinlerden isimlerle birlikte çalışıyor. Projenin mimari tasarımı Birge Yıldırım Okta ve Gürkan Okta’ya, ses tasarımı Tolga Tüzün’e ilişkin. Görüntülerde ise performans sanatkarı ve dansçı Canan Yücel Pekiçten, Melih Kıraç ve Gülden Arsal yer alıyor.En solda Eviner’in atölyesinin duvarındaki eskizler göze çarpıyor. Soldaki pisuar, ‘Biz, Öteki Yerde’ için kullanılan enstalasyonun modüllerinden biri.
Kısaca desenlerinin, görüntülerinin ve oluşturduğu mimari yapının sonucunda ortaya çıkan bu çok katmanlı, deneysel ve performatif yapıdaki yapıtıyla ortada kalanların dünyasını açığa çıkarıyor. Ben bunları arafta kalanlar olarak da niteleyebilirim.
Eviner ayrıyeten yapıtını oluştururken eski defterleri açtığını, son tamamladığı görüntü olan ‘Cennetin Yine Canlandırılması’nın sahne gerisi fotoğrafları üzerinde iz sürdüğünü anlatıyor: “Burada kendilerine vaat edilmemiş cennet tahayyülü ile kendi cinselliklerinin ortasına sıkışmış bayan vücutları daima hareket ederek çırpınıp duruyor ve olup bitene bir mana vermek istiyorlar. İki sahneye ayrılmış görüntüde üst tarafta hayat akıp giderken bayanlar kendilerine yerin altında bir varlık alanı yaratmak için daima uğraş ediyor.
‘Biz, Öteki Yerde’de ise bu hayali karakterler toprağın içinden çıkıp etrafa saçılıyorlar. Baskı ve zulmün eksilttiği, yarım bıraktığı ve sakatladığı hafızalarını kenarlarda, zımnî köşelerde, odalarda arıyorlar. Mimari yerleştirmenin içinde ve duvarlarında yer alan görüntülerin yanı sıra desenler ve yere saplanmış nesneler de var.”
KİMLERDEN BESLENİYOR?
‘Biz, Öteki Yerde’de, ele aldığı tamamlanmayan kimlikler ve eksik hafızalar dışında bilhassa toplu yer değiştirmeler ve mekansal boşluklar, yersizlik üzere temaları irdelediğini de hatırlatıyor. İnci Eviner bu temalara yakın duran çeşitli filozof ve düşünürlerden feyz aldığını lisana getiriyor: “Değişen dünya şartları kadar birey olarak kendimi tanıma ve bilme tutkumu filozof, düşünür ve siyaset bilimcilerden beslenerek canlı tutuyorum. Bilhassa Hannah Arendt ve Agamben’in 2009’dan beri işlerimin üzerinde tesiri var. Kitlesel yer değiştirmeler ve merkezi dayatmacı kimlikler, otoriter rejimlerin işleyişi ve bütün bunlar hakkında okumak, aktüel siyaseti takip etmek benim için vazgeçilmez. Fakat elbette bilgiyi bilince dönüştürmek ve tutkularla desteklemek kendi sanatsal pratiğim içinde gerçekleşiyor. İnsan olmanın farklı kapasitelerinin tutkuyla peşine düşmek ve hayatın her alanıyla politikayı buluşturmak, benim dünya ile başa çıkma yolum diyebilirim.”
“POLİTİKACI DEĞİL, SANATÇIYIM”
Peki bu hayali karakterler hafızalarına kavuşabilecek, tamamlanabilecek, tüm farklılıkları kucaklayan ortak bir kimlikte buluşabilecekler mi? İnci Eviner’in yapıtıyla ilgili olan bu sorum aslında dünyadaki kimlik savaşlarının bir gün sona erip ermeyeceği konusunu da içeriyor: “Politikacı değil sanatçıyım o yüzden sonun nasıl olacağını bilemiyorum. Ben zihnin çeşitli katmanlarını harekete geçirerek bir durum yaratmak istiyorum. Tüm sanat yapıtları yeryüzünde bir tesir oluşturmak ister. Fakat sanatın dünyayı değiştirmek üzere ya da siyasete direkt tesir etmek üzere bir fonksiyonu olamaz. Sanat tabiatı gereği özgürdür, bunun sorumluluğunu ve eleştirel niyet potansiyelini daima kendinde taşır. Bizi, dünyaya farklı bakmaya ve kendimizi de tenkitlerin amacı olarak algılamaya yönlendirir. Politik özneler olarak sorumluluklarımızı hatırlatır.”
İnci Eviner fotoğrafçı Mert Terliksiz’e poz verirken, Liverpool Bienali için ürettiği ‘Cennetin Yine Canlandırılması’ isimli görüntüsünde kullandığı bir heykele sarılıyor. Eviner, her sanatçı üzere kendisinin de insanları etkileyerek yaptığı işin içine çekmeyi ve onlara eşsiz bir tecrübe yaşatmayı amaçladığını, ileti vermekten öte özgün bir sanat yapıtı ortaya koyma uğraşında olduğunu anlatıyor.
“TÜRKİYE’DE SANATÇI SAYISI ÇOK AZ”
İnci Eviner kelamlarına Türkiye’nin şimdiki sanat ortamını yorumlayarak son veriyor: “Günümüz sanat ortamı 80’li ve 90’lı yıllara nazaran çok daha yeterli. Dünden bugüne hayli yol aldığımız açık. En azından Arter, İstanbul Çağdaş, Salt ve en kıymetlisi SAHA üzere sanatkarlara yapım dayanağı veren dernek ve kurumlar var. Öte yandan Türkiye nüfusu düşünüldüğünde sanatçı sayısının çok az olduğunu gözlemliyoruz. En kıymetlisi sanatın Türkiye’nin kültür hayatının doğal bir kesimi olamaması da çok üzücü. Bence toplumsal ve toplumsal ayrışma en çok bu alanda görünür oldu. Bir yanda belediye galerilerinde açılan stantlar, devletin resmi kültürsüz kültür siyasetleri ve bir yanda öbürleri, yani biz varız. Bu ayrım sanat ortamına bir çeşitlilik ve zenginlik katmıyor, bilakis iki aksi görüş, iki başka dünya olarak yansıyor. Bu da sanat ortamında kendimizi kaçak dövüşen oyuncular olarak görmemize yol açıyor. Sanatkarın kendini toplumsal dinamiklerin kıymetli ve muhalif bir aktörü olarak algılaması mümkün olmuyor ne yazık ki…”
YAZI: SELİN MİLOŞYAN
FOTOĞRAFLAR: MERT TERLİKSİZ
